• Data: 2023-12-31 Autor: Katarzyna Grajcar
W artykule omawiamy złożoną problematykę prawno-finansową dotyczącą postępowań egzekucyjnych w kontekście majątku i spadku. Poruszamy kluczowe zagadnienia, jak wpływ decyzji wierzyciela na przebieg egzekucji, oraz specyfikę egzekucji z majątku nabytego w drodze spadkobrania. Szczególną uwagę zwracamy na skutki prawne działań dłużnika i ich wpływ na możliwości wierzycieli, szczególnie w kontekście darowizn i zabezpieczeń prawnych dla wierzycieli, takich jak skarga pauliańska. Jako przykład dla naszych rozważań posłuży sprawa, z jaką zwrócił się do nas pan Marek.
Jakiś czas temu zmarła babcia pana Marka i jego mama jest jednym z kilku spadkobierców. Problem, jaki nurtował pana Marka, wynikał z faktu, że mama ma zajęcie komornicze. Z tego powodu póki co nie ujawniała testamentu babci, która uczyniła ją jedyną spadkobierczynią. Mama chciałby ujawnić testament i od razu przepisać majątek na syna w formie darowizny. Stąd pytanie, jak to zrobić, aby spadku nie przejął komornik. Jak się ma zajęcie komornicze do spadkobrania? Pan Marek chciałby wiedzieć, czy komornik może przejąć spadek za spadkobiercę i dlaczego do tej pory się nie upomniał o spadek.
W sprawie, z jaką zwrócił się do nas pan Marek, należy wyjaśnić kilka istotnych kwestii. Przeciwko jego mamie prowadzone jest obecnie postępowanie egzekucyjne. Nie wiemy jednak, do jakich składników majątkowych zostało skierowane. Warto wskazać także, że na kształt postępowania egzekucyjnego wpływ mają decyzje wierzyciela, zatem od jego wniosków zależy, z jakich składników majątku dłużnika egzekucję prowadzi komornik.
Zobacz też: Czy komornik może zająć spadek po rodzicach
Niestety, obawy pana Marka są uzasadnione, gdyż egzekucja może być prowadzona z majątku nabytego w drodze spadkobrania przez jego mamę.
Zgodnie z przepisem art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej jako „K.c.”), spadek to ogół praw i obowiązków majątkowych przechodzących z chwilą śmierci ze zmarłego na jego spadkobiercę lub spadkobierców. Uzupełnieniem tej definicji jest treść przepisów art. 925 oraz art. 924 K.c., zgodnie z którymi spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy. W polskim systemie prawnym rozróżniamy dwa tytuły powołania do spadku. Na podstawie przepisu art. 926 § 1 K.c. są to ustawa albo testament. W przypadku mamy pana Marka należy zatem stwierdzić, że nabyła ona spadek po swojej mamie (babci pana Marka) na podstawie testamentu z chwilą jej śmierci.
Inną kwestią jest natomiast samo stwierdzenie nabycia spadku, tj. uzyskanie „urzędowego potwierdzenia” faktu dziedziczenia spadkobierców po zmarłym. Ze słów pana Marka wynika, że stosowne postępowanie nie zostało przeprowadzone, a treść testamentu nie jest znana osobom trzecim. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z treścią przepisu art. 1025 § 1 K.c. sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Osobą mającą interes w stwierdzeniu nabycia spadku jest nie tylko spadkobierca, ale także jego wierzyciel. Jednoznacznie należy zatem wskazać, że wierzyciel, który dowiedziałby się o ewentualnym spadku przysługującym mamie pana Marka, mógłby złożyć do sądu odpowiedni wniosek celem stwierdzenia nabycia spadku, a po uzyskaniu stosownego dokumentu – prowadzić egzekucję z poszczególnych składników majątkowych według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego – ruchomości, nieruchomości czy wierzytelności bądź innych praw majątkowych.
Przeczytaj też: Jeden ze spadkobierców ma długi
Osobnego omówienia wymaga także instytucja egzekucji z prawa do działu majątku opisana w przepisie art. 912 Kodeksu postępowania cywilnego. Wierzyciel w postępowaniu egzekucyjnym może żądać, aby komornik dokonał zajęcia prawa, z mocy którego dłużnik może żądać działu majątku – a zatem także i działu spadku. Co prawda, według pana Marka wierzycielowi i organowi egzekucyjnemu nie jest znana treść testamentu, ale nie wiemy, czy wierzyciel lub komornik dysponują informacją o potencjalnym spadkobraniu. Jeśliby stosowne zajęcie zostało dokonane, jak wskazuje treść § 1 cytowanego przepisu, obejmowałoby wszystko to, co dłużnikowi z działu przypadnie.
Może się jednak zdarzyć, że pomimo toczącego się postępowania egzekucyjnego egzekucja nie zostanie skierowana do majątku, który przypada mamie pana Marka w drodze spadkobrania. Takim majątkiem, po przeprowadzeniu postępowania spadkowego (stwierdzenia nabycia spadku w drodze dziedziczenia testamentowego), może ona oczywiście swobodnie dysponować, w tym może go przekazać swojemu synowi w drodze darowizny.
Zobacz również: Zajęcie prawa do działu spadku
Należy jednak nie tracić z pola widzenia instytucji tzw. skargi pauliańskiej. Prawo przewiduje bowiem ochronę wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika. Zgodnie z przepisem art. 527 § 1 K.c. – gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
W świetle § 2 cytowanego przepisu czynność prawna jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Warto w tym miejscu wskazać jeszcze na dwa przepisy – art. 527 § 3 K.c., zgodnie z którym jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, oraz na treść przepisu art. 528 K.c. – jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Przenosząc powyższe unormowania na grunt sprawy pana Marka, należy wskazać, że gdy wierzyciele jego mamy pozyskają informację co do ewentualnej darowizny na rzecz syna, każdy z nich może żądać uznania umowy darowizny za bezskuteczną wobec niego, jako że czynność ta uszczupli majątek mamy, utrudniając lub wręcz uniemożliwiając skuteczne wyegzekwowanie należności. Syn jest osobą pozostającą w bliskich stosunkach z dłużnikiem, co więcej, ma on wiedzę na temat postępowań egzekucyjnych prowadzonych przeciwko swojej mamie. Ponadto w przypadku ewentualnej darowizny uzyska korzyść majątkową bezpłatnie – w takiej sytuacji bez znaczenia jest to, czy posiadał wiedzę lub mógł się dowiedzieć o tym, że jego mama działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Przeczytaj również: Mam komornika i co dalej
Bezpośrednim skutkiem uznania powyższej umowy darowizny za bezskuteczną wobec wierzyciela będzie możliwość prowadzenia przez tego konkretnego wierzyciela egzekucji ze składników majątkowych tak, jakby pozostawały własnością mamy pana Marka, a umowa darowizny nie została zawarta. W tym miejscu należy zaznaczyć, że zgodnie z przepisem art. 534 K.c. uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności.
Na zakończenie należy tylko zaznaczyć, że organ egzekucyjny może uzyskać wiedzę o czynnościach majątkowych dokonanych przez dłużnika, w tym o zawartych umowach darowizny, od właściwego urzędu skarbowego w drodze skierowanego do tej instytucji zapytania.
Egzekucja z majątku nabytego przez spadek
Pan Józef po śmierci swojego ojca odziedziczył dom wart kilkaset tysięcy złotych. Jego matka, będąca w trudnej sytuacji finansowej, miała zaległości kredytowe. Wierzyciele zdecydowali się na wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko niej, a w ramach tego postępowania komornik skierował egzekucję również na dom rodzinny. Musiał się jednak wycofać, ponieważ dom był wyłączną własnością zmarłego, a na mocy testamentu odziedziczył go syn. Zmarły ojciec nie był dłużnikiem, zobowiązania mamy pana Józefa powstały już po jego śmierci.
Ochrona wierzyciela a darowizna majątku
Pani Katarzyna, wiedząc o swoich zobowiązaniach finansowych, postanowiła przekazać swoją nieruchomość synowi w formie umowy darowizny. Jej wierzyciel, dowiedziawszy się o tej transakcji, skorzystał z możliwości wytoczenia skargi pauliańskiej, argumentując, że taka czynność prawna miała na celu wyzbycie się majątku z pokrzywdzenie jego jako wierzyciela. Sąd uznał tę transakcję za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela, co pozwoliło na włączenie nieruchomości do masy majątkowej podlegającej egzekucji.
Zajęcie majątku ze spadku przez komornika
Pan Tomasz, po otrzymaniu spadku w postaci cennych akcji spółek po zmarłym wujku, stanął przed problemem długów swojej matki, która była głęboko zadłużona. Wujek był bezdzietnym kawalerem i gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe, mama pana Tomasza dziedziczyłaby schedę po bracie. Na to liczyli jej wierzyciele, jednak pan Tomasz złożył wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po wuju na podstawie jego testamentu, w którym zmarły uczynił siostrzeńca jedynym swoim spadkobiercą. Postanowienie sądu pan Tomasz okazał wierzycielom, którzy zrozumieli, że tą drogą nic nie wskórają.
W artykule przedstawiliśmy złożoną naturę postępowań egzekucyjnych dotyczących majątku i spadku. Wyjaśniliśmy, jak decyzje wierzyciela i działania dłużnika, w tym darowizny, mogą wpłynąć na proces egzekucji, oraz omówiliśmy prawa i ochronę zarówno wierzycieli, jak i dłużników. Artykuł podkreśla wagę świadomego zarządzania majątkiem w kontekście obowiązków finansowych i potencjalnych konsekwencji prawnych.
Potrzebujesz pomocy prawnej w zakresie egzekucji majątkowej lub spraw spadkowych? Skorzystaj z naszych usług oferujących porady prawne online i profesjonalne sporządzanie pism, zapewniając sobie wsparcie ekspertów w skomplikowanych kwestiach prawnych. Zapraszamy do kontaktu poprzez formularz umieszczony pod tekstem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
