• Data: 2024-10-08 Autor: Marcin Sądej
Moje pytanie dotyczy zakupu mieszkania i ewentualnej kontroli urzędu skarbowego pod kątem nieujawnionych dochodów. Przez kilka lat nie byłem aktywny zawodowo, ale pewne kwoty uzyskiwałem z gry w internetowych zagranicznych zakładach bukmacherskich. Moja sytuacja zmieniła się w ubiegłym roku, gdy podjąłem legalną pracę. Przed miesiącem kupiliśmy wraz z narzeczoną mieszkanie za gotówkę. Nasze udziały wyniosły po 50%, więc każde z nas wpłaciło po połowie żądanej sumy. Sumując mój dochód z tytułu świadczonej od półtora roku pracy oraz otrzymane w ciągu ostatnich dwóch miesięcy darowizny od rodziców, brata i babci (złożyłem druki SD-Z2) – nie wyczerpuję jednak całej kwoty, jaka wynikałaby z zakupu połowy udziału w mieszkaniu. Jestem w stanie udokumentować 90% tej kwoty. Nie wziąłem jednak pod uwagę, że jest coś takiego jak „koszty życia” i obawiam się, że US zechce sprawdzić, skąd posiadałem nadwyżkę. Mieszkam co prawda z rodzicami, więc teoretycznie moje koszty utrzymania były niskie. Co mogę jeszcze w tej chwili zrobić, aby na wypadek kontroli urzędu skarbowego mieć się czym podeprzeć? Czy warto zasłaniać się darowiznami od krewnych z I i II grupy podatkowej otrzymanymi do ręki w formie prezentu? Czy sensowna byłaby pomoc ze strony narzeczonej? Proszę o informacje co grozi za nieudokumentowanie środków na zakup mieszkania.
Na wstępie wyjaśnijmy, jak na gruncie prawa polskiego wygląda kwestia opodatkowania dochodów nieujawnionych. W art. 25b ustawy PIT wskazano definicję przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych, które podlegają opodatkowaniu w interesującym nas zakresie. Są to przychody:
Jak zatem widać, chodzi nie tylko o przychody ze źródeł nieujawnionych ale także takie, które nie znajdują pokrycia w źródłach wskazanych przez podatnika.
Zobacz też: Jak sprawdzić czy ma się zadłużenie w urzędzie skarbowym
Kolejną bardzo ważną informacją, na którą należy zwrócić uwagę, jest to, że opodatkowaniu podlega ta część przychodu (z jednej bądź drugiej kategorii), która stanowi nadwyżkę wydatków nad przychodami opodatkowanymi lub nieopodatkowanymi uzyskanymi przed poniesieniem wydatku. Ustawodawca w art. 25b ustawy wyjaśnił również, co należy rozumieć pod pojęciem wydatku, przychodu opodatkowanego oraz przychodu nieopodatkowanego.
Za wydatek uznaje się wartość zgromadzonego w roku podatkowym mienia lub wysokość wydatkowanych w roku podatkowym środków, w przypadku gdy nie jest możliwe ustalenie roku podatkowego, w którym zgromadzono te środki.
Za przychody (dochody) opodatkowane uznaje się wartości pozostające w dyspozycji podatnika przed poniesieniem wydatku, spełniające łącznie następujące warunki:
Za przychody (dochody) nieopodatkowane uznaje się wartości pozostające w dyspozycji podatnika przed poniesieniem wydatku, których pochodzenie zostało ustalone co do tytułu, kwoty i okresu uzyskania, oraz które:
W tym miejscu warto zaznaczyć, że pod pojęciem wydatku mieści się nie tylko zakup danej rzeczy, ale również i zgromadzenia danego mienia. W konsekwencji również posiadanie środków pieniężnych stanowi podstawę do ustalenia przychodu ze źródeł nieujawnionych lub nieznajdujących pokrycia w źródłach ujawnionych.
Przeczytaj też: Wykorzystanie osoby chorej psychicznie
Zatem ustalenie, czy w danym roku mamy do czynienia z przychodem kwalifikującym się do opodatkowania 75% podatkiem, wymaga analizy wystąpienia przychodów opodatkowanych, przychodów nieopodatkowanych, poniesionych wydatków oraz zgromadzonego mienia.
Jak wynika bezpośrednio z treści art. 25e ustawy PIT – od przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych zryczałtowany podatek dochodowy wynosi 75% podstawy opodatkowania. Natomiast art. 25d ustawy podaje, że podstawę opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych stanowi w roku podatkowym przychód odpowiadający kwocie nadwyżki wydatku nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi.
Pojawia się pytanie, jak daleko w czasie może sięgnąć organ podatkowy, wymierzając decyzję. Trzeba zaznaczyć, że istnieje w tym zakresie ograniczenie w postaci przedawnienia zobowiązania podatkowego. Jak podaje art. 68 § 4a Ordynacji podatkowej – zobowiązanie podatkowe z tytułu opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy w tym zakresie. To oznacza, że kluczowe staje się ustalenie momentu powstania obowiązku podatkowego w tym zakresie. Odpowiedź odnajdziemy w art. 25c ustawy PIT, gdzie podano, że obowiązek podatkowy z tytułu przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych powstaje na ostatni dzień roku podatkowego, w którym powstał przychód w kwocie odpowiadającej nadwyżce wydatku nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi.
W konsekwencji obowiązek podatkowy powstaje w dniu 31 grudnia roku podatkowego, w którym powstała nadwyżka wydatków nad przychodami opodatkowanymi lub nieopodatkowanymi. Podatek przedawnia się po upływie pięciu lat, licząc od tego dnia.
Kluczową częścią postępowania podatkowego w sprawie opodatkowania przychodów ze źródeł nieujawnionych lub nieznajdujących pokrycia w źródłach ujawnionych jest etap przeprowadzania dowodu. Jest to o tyle istotne, że wykazanie konkretnych przychodów pokrywających dany wydatek powoduje, że nie powstanie obowiązek podatkowy w tym zakresie.
Przede wszystkim wskazać należy, że w myśl art. 180 § 1 Ordynacji podatkowej jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Mamy zatem w tym przypadku do czynienia z otwartym katalogiem dowodowym.
Najważniejsza jednak zasada została zawarta w art. 25g ust. 1 ustawy PIT, gdzie wprost określono, że w toku postępowania podatkowego ciężar dowodu w zakresie wykazania przychodów (dochodów) opodatkowanych lub przychodów (dochodów) nieopodatkowanych stanowiących pokrycie wydatku spoczywa na podatniku. Zatem celem prowadzonego postępowania dowodowego jest wykazanie przez podatnika poszczególnych przychodów, którymi pokrywał konkretne wydatki. Jeżeli podatnik nie wskaże, którymi przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi pokrył poszczególne wydatki, stosuje się zasadę, że najwcześniejszy wydatek jest pokrywany najwcześniejszymi przychodami.
Podatnicy muszą pamiętać, że ciężar dowody spoczywa w całości na nich. Oznacza to, że jeżeli podatnik nie będzie w stanie udowodnić i wykazać przychodu, którym pokrył dany wydatek, organ bez przedstawienia własnego dowodu może zastosować 75% podatek.
Możliwa jest sytuacja, w której podatnik będzie pokrywał dany wydatek przychodem uzyskanym kilka lat wstecz. Jak wiadomo, zobowiązanie podatkowe przedawnia się po upływie 5 lat. Przy czym należy wskazać, że podatnik może w toku postępowania podatkowego powołać się na okoliczność pokrycia danego wydatku przychodem uzyskanym przed kilku bądź kilkunastu lat. Jak bowiem wynika z treści art. 25b ust. 4 pkt 3 lit. d) ustawy PIT – za przychody nieopodatkowane, którymi podatnik może pokrywać dany wydatek, uznaje się również takie, których pochodzenie zostało ustalone co do tytułu, kwoty i okresu uzyskania oraz były objęte obowiązkiem podatkowym, jednak zobowiązanie podatkowe wygasło wskutek przedawnienia.
Co więcej, w myśl art. 25g ust. 3 ustawy PIT, przychody, w stosunku do których upłynął okres przedawnienia, nie muszą zostać udowodnione. Wystarczające jest ich uprawdopodobnienie. W wyroku WSA w Olsztynie z 13.12.2018 r., I SA/Ol 643/18 Sąd stwierdził:
„Uprawdopodobnienie nie prowadzi do pewności, lecz jedynie daje lub wskazuje na prawdopodobieństwo istnienia lub nieistnienia danego faktu. Uprawdopodobnienie polega na wykorzystaniu środków dowodowych w celu stworzenia większego lub mniejszego stopnia prawdopodobieństwa niedającego pewności, lecz jedynie wiarygodność twierdzenia o danych faktach. Nie może ono jednak opierać się wyłącznie na twierdzeniach zainteresowanego, które powinny zostać uwiarygodnione za pomocą określonych środków dowodowych.
Warunek »uprawdopodobnienia« nie może zostać zrealizowany przez gołosłowne, niepoparte żadną racjonalną argumentacją, wskazywanie jedynie na pewne możliwości. Organ zachowuje nadto uprawnienie, a nawet obowiązek oceny dowodów wskazywanych przez podatnika (na okoliczność potwierdzenia uzyskania przychodu), zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów, wyrażoną w art. 191 O.p.”
W kontekście powyższego wyroku podkreślić należy, że także w przypadku uprawdopodobnienia podatnik powinien posłużyć się środkami dowodowymi. Nie muszą to być wprawdzie dokumenty, ponieważ z biegiem czasu podatnik może nimi nie dysponować, lecz jednak trzeba oprzeć swoje twierdzenia na odpowiednich argumentach. Przykładowo mogą to być zeznana świadków.
W ramach prowadzonego postępowania podatkowego może okazać się, że podatnik nie ujawnił lub zataił osiągnięcie przychodu z danego źródła określonego w katalogu zawartym w art. 10 ust. 1 ustawy PIT. W takiej sytuacji opodatkowanie wykrytego przychodu odbywać się będzie zgodnie z zasadami przewidzianymi dla tego źródła. Oznacza to, że co do ujawnionych przez organ podatkowy przychodów nie znajdzie zastosowanie stawka 75%.
Przedstawiona zasada wynika wprost z treści art. 25g ust. 7 ustawy PIT, gdzie możemy przeczytać, że w przypadku ustalenia w toku postępowania podatkowego źródła pochodzenia nieujawnionych uprzednio przychodów (dochodów) i ich wysokości, przychody (dochody) te podlegają opodatkowaniu podatkiem na zasadach określonych w przepisach ustawy innych niż przepisy niniejszego rozdziału lub w przepisach odrębnych ustaw. W konsekwencji, dopiero jeżeli podatnik nie jest w stanie udowodnić lub uprawdopodobnić źródła pochodzenia danego przychodu, służącego do pokrycia wydatku, uznaje się, że mamy do czynienia z przychodami ze źródeł nieujawnionych lub nieznajdujących pokrycia w źródłach ujawnionych, co powoduje zastosowanie do takich przychodów stawki 75%.
W przedstawionym opisie sprawy wskazał Pan, że zarobki pochodzą z wygranych w internetowych zakładach bukmacherskich. W tym miejscu należy wskazać, że tego typu wygrane są w Polsce nielegalne. Zgodnie bowiem z art. 107 par. 2 Kodeksu karnego skarbowego (K.k.s.) – kto na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uczestniczy w zagranicznej grze hazardowej, podlega karze grzywny do 120 stawek dziennych. Jest to zatem przestępstwo skarbowego zagrożone karą. Dalej, jak wynika z treści art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy PIT – przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie stosuje się do przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. W rezultacie również regulacji stanowiących o 75% podatku nie stosujemy do przychodów z nielegalnych źródeł. Potwierdził to WSA w Gliwicach w wyroku z 05.02.2018 r., I SA/Gl 1046/17:
„W ocenie Sądu, powyższe rozważania uzasadniają twierdzenie, że środki pochodzące z przestępstwa nie stanowią ani przychodu podatkowego ani też przychodu nieopodatkowanego, a to oznacza, że przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie mają do nich zastosowania. Za naruszającą zasadę państwa prawnego należy uznać dopuszczenie możliwości traktowania jako przychodu środków faktycznie pozyskanych w drodze przestępstwa i to niezależnie od rodzaju przestępstwa.
Ujmując rzecz inaczej – w ocenie orzekającego w sprawie składu – mienie uzyskane z przestępstwa jako nielegalne nie może stanowić legalnego źródła przychodu pokrywającego wydatek.”
Powyższe oznacza, że dochód uzyskany z nielegalnych źródeł nie może być opodatkowany stawką 75%. Nie mieści się on bowiem w kategorii dochodu nieujawnionego (chyba że w toku ewentualnej kontroli zatai Pan fakt, że dochód pochodzi z wygranych w zakładach bukmacherskich). Zakładając jednak, że w toku ewentualnej kontroli przyzna Pan się do wygranych w zagranicznych zakładach, będzie Pan karany za przestępstwo skarbowe, a wobec wygranych pieniędzy sąd może orzec przepadek na rzecz Skarbu Państwa.
Jeżeli chodzi natomiast o wspomniany przez Pana obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci, to zgodnie z art. 133 K.r.o. – rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. W rezultacie wykazując wydatki, trudno byłoby Panu obronić tezę o świadczeniach alimentacyjnych ze strony rodziców, ponieważ te dotyczą osób małoletnich i niepracujących. Świadczenia przekazywane przez rodziców dzieciom pełnoletnim i pracującym zostaną przez US zakwalifikowane jako darowizny.
Teraz przechodząc do samych darowizn. Faktycznie może Pan powołać się na otrzymanie darowizn od członków rodziny z I i II grupy. Co więcej, może Pan powołać się na darowizny otrzymane nawet od nieżyjących członków rodziny sprzed kilu czy kilkunastu lat – jak bowiem wskazałem, jest to możliwe i wystarczające jest tutaj samo uprawdopodobnienie takiej darowizny. Jednakże proszę zwrócić uwagę, że kwota wolna (odpowiednio 9637 zł dla I grupy i 7276 zł dla II grupy) nie jest kwotą jednorazowej darowizny lecz dotyczy sumy darowizn z 5 lat. Przykładowo darowizny od dziadka dokonane w latach 2009-2019 będą nieopodatkowane, jeżeli w latach 2009-2014 ich suma wynosiła 9637 zł, a w latach 2014-2019 – 9637 zł.
Mówiąc o darowiznach, zwróćmy jeszcze uwagę na art. 15 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Przepis ten stanowi, że nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny lub polecenia darczyńcy podlega opodatkowaniu według stawki 20%, jeżeli obowiązek podatkowy powstał wskutek powołania się podatnika przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej na okoliczność dokonania tej darowizny, a należny podatek od tego nabycia nie został zapłacony. Jeżeli zatem będzie wobec Pana prowadzone postępowanie w sprawie źródeł nieujawnionych i wskaże Pan, że pieniądze pochodzą z darowizny, to faktycznie uniknie Pan w ten sposób podatku 75%, lecz US nałoży na Pana podatek w wysokości 20% od niezgłoszonej darowizny (ponad kwotę wolną). Co ciekawe, przepis ten jest niezależny od terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. W konsekwencji, jeżeli przykładowo przywoła Pan fakt otrzymania darowizny od rodziców z 2009 r., to nadal US będzie mógł zastosować 20% podatek.
Jeżeli chodzi o udokumentowanie, to naturalnie najlepiej posiadać umowy darowizny. Przy czym oczywiście każdy dokument będzie weryfikowany przez US, który ma prawo wezwać domniemanego darczyńcę na przesłuchanie pod rygorem odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań. Ponadto US może także weryfikować, czy darczyńca faktycznie mógł dysponować sumą wskazaną w darowiźnie.
W kwestii pomocy ze strony narzeczonej to wszelkie wsparcie finansowe o charakterze nieodpłatnym będzie potraktowane przez US jako darowizna. Przy czym narzeczona jest obecnie w III grupie podatkowej, więc z uwagi na potencjalnie duży podatek od darowizny odrzuciłbym tę opcję.
Niestety nie można zastosować żadnego prostego schematu pozwalającego na całkowite wyeliminowanie ryzyka zapłaty podatku od źródeł nieujawnionych. Kwestia ta jego bowiem zależna od tego, jaki materiał dowodowy zbierze US w sprawie. Naturalnie nie jestem w stanie tego przewidzieć. Prawo podatkowe nie tworzy schematów, które post factum dają możliwość zabezpieczenia się przed już dokonanymi transakcjami. Co więcej, przeprowadzane na przestrzeni ostatnich lat uszczelnienia prawa podatkowego sprawiły, że pole manewru jest niewielkie. Organ podatkowy ma bowiem w swoich rękach takie instytucje jako: klauzula przeciw unikaniu opodatkowania (art. 119a Ordynacji), raportowanie schematów podatkowych (art. 86a Ordynacji), wywodzenie skutków prawnych z ukrytej czynności prawnej lub kierowanie sprawy do sądu powszechnego o ustalenie bądź nieistnienie stosunku prawnego (art. 199a Ordynacji).
Podsumowując, udokumentowanie legalnych źródeł środków na zakup mieszkania jest kluczowe, aby uniknąć problemów z urzędem skarbowym. Należy dokładnie przechowywać wszelkie dowody pochodzenia środków, takie jak umowy darowizn, potwierdzenia przelewów czy dokumenty z tytułu sprzedaży. W przypadku braku pełnej dokumentacji, urząd może nałożyć wysoki podatek od dochodów nieujawnionych, dlatego warto zawczasu zadbać o kompletność dokumentacji.
Oferujemy profesjonalne porady prawne online oraz sporządzanie pism prawnych, dostosowane do indywidualnych potrzeb klienta, szybko i wygodnie bez wychodzenia z domu. Skontaktuj się z nami, aby otrzymać fachową pomoc w każdej kwestii prawnej. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350
2. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Apelacyjnego w Olsztynie z dnia 13 grudnia 2018 r., sygn.akt I SA/Ol 643/18
3. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 05 lutego 2018 r.,sygn. akt I SA/Gl 1046/17
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
