• Data: 2024-06-12 Autor: Janusz Polanowski
Mieszkam za granicą. W Polce mam mamę, która mieszka ze swoimi dwoma braćmi. Cała trójka leczy się w zakładzie psychiatrycznym. Pobierają renty chorobowe. Każde z nich ma poważne zadłużenie w różnych bankach. Komornik sądowy ściąga część należności z ich rent. Nie jestem w stanie kontrolować ich poczynań, ponieważ bardzo rzadko jeżdżę do Polski. Chciałabym wiedzieć, czy bank może legalnie udzielić pożyczki osobie niepoczytalnej, leczącej się psychiatrycznie od kilkunastu lat? Wydaje mi się, że banki w takiej sytuacji powinny odmawiać pożyczek. Jakim sposobem osoba mająca 800 zł dochodów może mieć zadłużenia na 10 tys. zł? Dlaczego banki tego nie kontrolują? Chciałabym pomoc mamie i jej braciom, ale nie wiem jak.
Na ostatnie z zadanych przez Panią pytań odpowiedź stanowi zwycięstwo w Polsce liberalnej wersji kapitalizmu (niekiedy w wariancie skrajnie liberalnym). Banki (podobnie do większości innych przedsiębiorców) „gonią za zyskiem”; z tym wiążą się warunki angażowania przedstawicieli banku. Niemal powszechny jest system prowizyjny – zarówno w powiązaniu z umowami o pracę, jak i w przypadku innych rodzajów umów (zawieranych przez banki wprost lub przez reprezentujących je przedsiębiorców). Na ogół niemalże nieludzki system sprawia, że nikomu nie płaci się za rzetelność (zwłaszcza za przejawy troski o człowieka) – płaci się za to za „złapanie klienta” (niekiedy związane z „wciśnięciem pożyczki lub kredytu”). System – prawie powszechnie w majestacie ustawowego bezprawia (bo godzi się użyć określenia Gustawa Radbrucha) – nagradza za obrotność (np. za „sprzedaż produktów bankowych”, choć banki faktycznie niczego nie produkują). Jeżeli dłużnik nie daje rady spłacać długów, to może mieć miejsce egzekucja zobowiązań. Część wierzycieli (zwłaszcza instytucjonalnych) zakłada, że długi będą spłacane przez spadkobierców dłużników. Od nieco ponad 17 miesięcy zmniejszono ryzyko dla spadkobierców osób zadłużonych; stało się tak za sprawą nowelizacji Kodeksu cywilnego (K.c.). Zwłaszcza przepisów o: oświadczeniach co do spadku (art. 1012 i następne K.c.) oraz przepisów o odpowiedzialności za długi spadkowe (art. 1030 i następne K.c.) – należy sporządzić wykaz inwentarza lub zlecić sporządzenie spisu inwentarza.
Wprawdzie nie można w przedstawionej sytuacji oraz w sytuacjach podobnych wykluczyć popełnienia przestępstwa albo nawet przestępstw, ale podstawowe znaczenie (zwłaszcza na przyszłość) może mieć ubezwłasnowolnienie człowieka, który przestał panować nad zadłużaniem się (zwłaszcza zaciąga bez umiaru kolejne pożyczki, mając problemy ze spłaceniem wcześniejszych). Wykorzystanie (a zwłaszcza nadużycie) przymusowej sytuacji innej osoby może być przestępstwem stypizowanym w artykule 304 Kodeksu karnego (K.k.), zaś wykorzystanie nieporadności człowieka może być ważną okolicznością w przypadku przestępstwa wyłudzenia (art. 286 K.k.). Nie można wykluczyć również innych przestępstw na szkodę Pani mamę lub jej braci – np. przywłaszczenia (art. 284 K.k.) lub kradzieży (art. 278 K.k.).
O podejrzeniu popełnienia przestępstwa można by poinformować (nawet korespondencyjne) organa ścigania, np. prokuraturę. Akcentuję znaczenie prokuratury, ponieważ prokurator został – w artykule 545 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) – wskazany jako jeden z podmiotów legitymowanych do zawnioskowania o ubezwłasnowolnienie człowieka. Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą (w pierwszej instancji) do właściwości sądów okręgowych. Oczywiście, Pani (jako córka) byłaby legitymowana zawnioskować o ubezwłasnowolnienie swej mamy (ale przecież w podobnej sytuacji są również jej bracia). Dlatego w grę może wchodzić kilka sposobów zainicjowania postępowania (a zapewne trzech postępowań) o ubezwłasnowolnienie – w przypadku więcej niż jednego wniosku o ubezwłasnowolnienie byłoby dobrze prosić o wspólne rozpoznanie wniosków o ubezwłasnowolnienie mamy oraz jej braci.
Pani mogłaby sama zawnioskować o ubezwłasnowolnienie swej mamy (prawdopodobnie trzeba byłoby zaangażować pełnomocnika prawnego, szczególnie z uwagi na Pani zamieszkiwanie poza Polską) lub prosić o taki wniosek prokuraturę – zapewne należałoby prosić o to w odniesieniu do Pani wujków. Bez ubezwłasnowolnienia mamie oraz jej braciom nadal będzie przysługiwać pełna zdolność do czynności prawnych – art. 10 i następne Kodeksu cywilnego (K.c.) – z czym może się wiązać się zawieranie dalszych ryzykownych umów.
Nie wiem, jaki rodzaj ubezwłasnowolnienia byłby właściwy odnośnie do każdej z tych osób – całkowite (art. 13 K.c.), czy częściowe (art. 16 K.c.) – sąd rozstrzygnie, w oparciu o badania specjalistyczne oraz dokumentację medyczną (w tym do tej pory sporządzoną). Skoro Pani mama i jej bracia są częściowo samodzielni, to sporo może przemawiać za ubezwłasnowolnieniem częściowym (ale to tylko ostrożna hipoteza). Nawet częściowe ubezwłasnowolnienie (zwłaszcza odzwierciedlone w dowodzie osobistym) stanowiłoby barierę przed zawieraniem poważnych i bardziej ryzykownych umów (art. 17-19 K.c.).
Być może doszło do zawierania nieważnych (art. 58 K.c.) umów przez Pani mamę oraz jej braci – zwłaszcza z uwagi na doskwierające im poważne problemy z psychiką (art. 82 K.c.). Ustanowiony przez sąd opiekun (dla ubezwłasnowolnionego całkowicie) lub kurator (w przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego) albo dorada tymczasowy (którego można ustanowić na czas sprawy o ubezwłasnowolnienie, art. 548 K.p.c.) mógłby złożyć wierzycielom oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych nieważnych oświadczeń woli (art. 88 K.c.), czyli nieważnych umów; takie oświadczenia (a zwłaszcza związane z nimi prawdopodobne postępowania sądowe) mogłyby stanowić wyzwania dla wierzycieli – zapewne wyzwania większe od kontroli Komisji Nadzoru Finansowego lub Narodowego Banku Polskiego (w tym kontroli zainspirowanych skargą lub skargami na działalność określonych instytucji sektora finansowego). Dodać warto, że prokurator (zwłaszcza z inicjatywy zainteresowanych osób) jest uprawniony wytaczać powództwa na rzecz osób prywatnych – np. pokrzywdzonych wyłudzeniem oświadczenia woli od osoby chorej psychicznie.
Niejako na marginesie wspomnę, że prawo obowiązujące w Polsce przewiduje możność ogłoszenia upadłości osoby fizycznej. Teraz trudno o tym pisać więcej, konieczne byłoby wskazanie dodatkowych okoliczności.
Pani Anna, mieszkająca w małej wiosce, leczy się psychiatrycznie od ponad dziesięciu lat. Pobiera rentę chorobową w wysokości 800 zł miesięcznie. Pewnego dnia otrzymała telefoniczną ofertę pożyczki od przedstawiciela banku, który obiecał jej szybkie i łatwe pieniądze na zakup nowego sprzętu AGD. Anna, będąc w stanie euforycznym, zgodziła się bez zastanowienia. Po krótkim czasie okazało się, że zaciągnęła pożyczkę na łączną kwotę 10 000 zł, której nie jest w stanie spłacić. Bank, nie sprawdzając dokładnie jej zdolności kredytowej ani stanu zdrowia, zaciągnął ją w długi, z którymi teraz musi sobie radzić komornik sądowy.
Pan Jan, starszy mężczyzna z diagnozą schizofrenii, mieszka sam i również pobiera rentę chorobową. Jego stan zdrowia psychicznego często wpływa na jego zdolność do podejmowania racjonalnych decyzji. Pewnego dnia otrzymał list od firmy pożyczkowej oferującej szybkie pożyczki bez zaświadczeń. Jan, potrzebując pieniędzy na codzienne wydatki, postanowił skorzystać z oferty. Bez konsultacji z opiekunem czy lekarzem podpisał umowę na pożyczkę. Po kilku miesiącach, z powodu niemożności spłaty rat, zadłużenie Jana urosło do kilkunastu tysięcy złotych. Firma pożyczkowa nie wzięła pod uwagę jego stanu zdrowia, a Jan nie był świadomy konsekwencji swoich działań.
Pani Maria mieszka z dwoma braćmi, wszyscy troje leczą się psychiatrycznie i mają ograniczone zdolności finansowe. Jeden z braci, będący w epizodzie maniakalnym związanym z chorobą afektywną dwubiegunową, postanowił zaciągnąć kilka pożyczek na kwotę łączną 15 000 zł, aby zainwestować w "pewny interes", który obiecał mu znajomy. Bank, nie sprawdzając dokładnie jego historii zdrowotnej ani zdolności kredytowej, udzielił pożyczek na podstawie minimalnych dochodów z renty. Teraz cała trójka zmaga się z egzekucjami komorniczymi, a rodzina Marii zastanawia się, jak wyjść z tej sytuacji.
Te przykłady pokazują, jak łatwo osoby z problemami psychicznymi mogą zostać wciągnięte w spiralę zadłużenia przez instytucje finansowe, które nie biorą pod uwagę ich specyficznych potrzeb i ograniczeń. W takich przypadkach istotne jest, aby rozważyć możliwość ubezwłasnowolnienia lub ustanowienia kuratora, który mógłby pomóc w zarządzaniu ich finansami i chronić przed nieodpowiedzialnymi decyzjami finansowymi.
Oferujemy profesjonalne porady prawne online oraz pomoc w sporządzaniu pism, aby skutecznie chronić prawa osób z problemami psychicznymi i zarządzać ich finansami. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać wsparcie w sprawach związanych z zadłużeniem i ubezwłasnowolnieniem. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny - Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
