• Data: 2024-01-24 Autor: Tomasz Krupiński
W dzisiejszych czasach umowy poręczenia kredytu są częstym zobowiązaniem finansowym, które może wpływać zarówno na poręczyciela, jak i dłużnika. Kodeks cywilny precyzyjnie reguluje zasady i konsekwencje takiego poręczenia, podkreślając odpowiedzialność poręczyciela oraz możliwe skutki prawne i finansowe. Warto zatem przyjrzeć się bliżej tym regulacjom, zwłaszcza w kontekście wspólności majątkowej małżeńskiej, aby lepiej zrozumieć obowiązki i ryzyka związane z poręczeniem kredytu. Jako przykład dla naszych rozważań posłuży sprawa rodziców pana Dawida.
Pan Dawid napisał do nas z powodu trudnej sytuacji, w jakiej znaleźli się jego rodzice. Mama poręczyła jego bratu kredyt, który on przestał spłacać. Komornik wszczął postępowanie o egzekucję należności, kierując ją do nieruchomości, podczas gdy właścicielami mieszkania są oboje rodzice. Tata nic nie wiedział ani o kredycie i poręczeniu, ani o egzekucji. Pismo od komornika z informacją o wszczęciu egzekucji odebrała siostra pana Dawida, która mieszka z rodzicami, i zapomniała je przekazać mamie, bo jest osobą chorą. Choruje na schizofrenię i raz ma lepszy, raz gorszy dzień. To pismo mama znalazła już po upłynięciu terminu na złożenie ewentualnej skargi na czynności komornicze. W tej sytuacji pan Dawid pyta, czy jest jeszcze jakiś środek odwoławczy, czy można ubiegać się o przywrócenie terminu na złożenie skargi na czynności komornika i czy ma to sens. Udział mamy we wspólnym mieszkaniu małżonków jest jedynym majątkiem, z którego można ściągnąć dług. Rodzice nie mają rozdzielności majątkowej. Pan Dawid pyta, czy komornik miał prawo dokonać wpisu do księgi wieczystej tej wspólnej nieruchomości.
Na samym początku odpowiedzi należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 876 Kodeksu cywilnego (K.c.):
„§ 1. Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał.
§ 2. Oświadczenie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności złożone na piśmie.”
Stosownie natomiast do art. 881 K.c. – „w braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny”.
Powyższy przepis statuuje solidarną z dłużnikiem głównym odpowiedzialność poręczyciela, czyli mamy pana Dawida. Oznacza to, że w momencie, kiedy należność główna stanie się wymagalna, uprawniony będzie mógł według swego wyboru dochodzić całości lub części świadczenia od brata jako dłużnika głównego i od poręczycielki łącznie albo od każdej z tych osób z osobna. Do odpowiedzialności poręczyciela znajdą więc zastosowanie przepisy o solidarności (art. 366-378). Oczywiście będą one stosowane odpowiednio, z uwzględnieniem charakteru poręczenia.
Zobacz też: Odwołanie od abonamentu RTV wzór
Skutek spłaty dokonanej przez poręczyciela przejawia się na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze, w stosunku pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem, po drugie, w relacji dłużnik – poręczyciel. Jeśli dojdzie do zaspokojenia należności głównej przez poręczyciela, w stosunku podstawowym nastąpi spłata, a więc zwolnienie z długu dłużnika głównego. Nie będzie on już ponosił odpowiedzialności wobec wierzyciela. Taki efekt nastąpi niezależnie od formy, w jakiej dojdzie do wygaszenia zobowiązania głównego, a więc czy nastąpi to wskutek wykonania zobowiązania, potrącenia itp. W stosunku poręczenia skutkiem spłaty dokonanej przez poręczyciela jest wstąpienie poręczyciela w prawa zaspokojonego wierzyciela (art. 518 § 1 pkt 1 K.c.). Dług główny więc nie wygasa. Poręczyciel będzie mógł żądać od dłużnika tego, co świadczył wierzycielowi. Taki efekt nastąpi, jeżeli strony w stosunku poręczenia nie przyjmą odmiennych rozwiązań wynikających np. z relacji, które zachodzą pomiędzy poręczycielem a dłużnikiem (por. np. M. Sychowicz, w: G. Bieniek i in., Komentarz... Zobowiązania, t. 2, 2006, s. 720-721).
Nie ulega wątpliwości, że małżonek dłużnika (czyli także poręczyciela) nie powinien być osobą pozwaną w ewentualnym procesie o zapłatę wszczętym przez wierzyciela, chyba że poręczył za dług współmałżonka lub do niego przystąpił, co znacznie pogarsza sprawę. Gdyby jednak wierzyciel próbował pozwać ojca pana Dawida jako małżonka dłużniczki, to do obrony powinien wystarczyć zarzut braku legitymacji biernej.
Generalnie więc zgodnie z art. 41 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.):
„§ 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.
§ 2. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
§ 3. Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9.”
Z kolei tytuł wykonawczy (np. nakaz zapłaty sądu zaopatrzony w klauzulę wykonalności) wystawiony przeciwko jednemu z małżonków jest podstawą do zajęcia nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego, jednak nie jest podstawą do dokonania dalszych czynności egzekucyjnych.
Zgodnie bowiem z art. 776 zn. 1 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.):
„§ 1. Tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim jest podstawą do prowadzenia egzekucji nie tylko z majątku osobistego dłużnika, lecz także z pobranego przez niego wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych z prowadzenia przez niego innej działalności zarobkowej oraz z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.
§ 2. Zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej, mocą której rozszerzono wspólność majątkową, nie wyłącza prowadzenia egzekucji z tych składników majątku, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby umowy takiej nie zawarto.
§ 3. Przepis § 2 nie wyłącza obrony dłużnika i jego małżonka w drodze powództw przeciwegzekucyjnych, jeżeli umowa majątkowa małżeńska była skuteczna wobec wierzyciela.
§ 4. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio, gdy egzekucja jest prowadzona na podstawie samego tytułu egzekucyjnego.”
Zgodnie bowiem z art. 923 zn. 1 K.p.c.:
„§ 1. Tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim stanowi podstawę do zajęcia nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego. Dalsze czynności egzekucyjne dopuszczalne są na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko obojgu małżonkom.
§ 2. Jeżeli małżonek dłużnika sprzeciwi się zajęciu, o sprzeciwie komornik niezwłocznie zawiadamia wierzyciela, który w terminie tygodniowym powinien wystąpić o nadanie przeciwko małżonkowi dłużnika klauzuli wykonalności pod rygorem umorzenia egzekucji z zajętej nieruchomości.”
Przeczytaj też: Wniosek do komornika o wykreślenie wpisu w księdze wieczystej wzór
Tak więc tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim, zgodnie z art. 776 zn. 1 K.p.c., nie uprawnia do prowadzenia egzekucji z nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego.
Jednak art. 923 zn. 1 K.p.c. rozszerza skuteczność takiego tytułu wykonawczego, uprawniając komornika do dokonania na jego podstawie zajęcia nieruchomości objętej majątkiem wspólnym. Praktyczna doniosłość tego uregulowania, mająca bezpośredni wpływ na czynności egzekucyjne komornika, ujawnia się, jeżeli nieruchomość, zgodnie z wpisem w księdze wieczystej, jest objęta wspólnością majątkową, jaka powstaje między małżonkami z mocy ustawy na skutek zawarcia związku małżeńskiego (art. 31 K.r.o.). Zajęcie dokonane przez komornika stanowi wówczas podstawę do wpisu wzmianki do księgi wieczystej o wszczęciu egzekucji z nieruchomości w postępowaniu wieczystoksięgowym.
Dalsze czynności egzekucyjne (opis i oszacowanie, licytacja i wyłonienie nabywcy, przybicie, zakończone przysądzeniem własności) mogą być podjęte po uzyskaniu przez wierzyciela tytułu wykonawczego.
Na skutek bezczynności wierzyciela postępowanie ulegnie umorzeniu po roku z mocy samego prawa (art. 823 K.p.c.).
Jeżeli zaś ojciec pana Dawida, jako małżonek dłużniczki, złoży sprzeciw do komornika przeciwko zajęciu przed upływem rocznego terminu, komornik niezwłocznie zawiadomi wierzyciela, wzywając do przedstawienia w terminie tygodniowym tytułu wykonawczego przeciwko ojcu jako małżonkowi dłużniczki albo dowodu na to, że wierzyciel wystąpił przeciwko ojcu z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności, pod rygorem umorzenia postępowania egzekucyjnego (jeśli nie umorzyło się z mocy samego prawa). Jeżeli w terminie tygodniowym wierzyciel nie przedstawi dowodu wystąpienia z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności albo tytułu przeciwko małżonkowi dłużniczki (jeśli uzyskał ten tytuł w tym terminie), komornik umorzy postępowanie egzekucyjne. Tak samo komornik postąpi, gdy sąd oddali wniosek wierzyciela o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużniczki (art. 825 pkt 3 K.p.c.).
Zobacz również:Wniosek o depozyt sądowy alimenty wzór
Ojciec pana Dawida powinien więc złożyć sprzeciw wobec zajęcia wspólnej nieruchomości małżonków. W takiej sytuacji wierzyciel jest zobligowany do uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko ojcu jako małżonkowi dłużniczki, jeżeli chce w dalszym ciągu prowadzić postępowanie egzekucyjne. Powinien zatem w terminie tygodniowym od momentu zawiadomienia przez komornika o sprzeciwie małżonka dłużniczki wystąpić do sądu z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi pod rygorem umorzenia egzekucji z zajętej nieruchomości.
Z uwagi na to, że ustawodawca nie określił formy, w jakiej ma być wyrażony sprzeciw małżonka, można przyjąć, że oświadczenie kwestionujące prowadzenie egzekucji może być złożone zarówno na piśmie, jak i ustnie do protokołu. W wypadku wybrania formy pisemnej sprzeciw małżonka dłużnika powinien odpowiadać warunkom formalnym zakreślonym przez art. 126 K.p.c.
Ponadto według art. 924 K.p.c.:
„§ 1. Jednocześnie z wysłaniem dłużnikowi wezwania komornik przesyła do sądu właściwego do prowadzenia księgi wieczystej wniosek o dokonanie w księdze wieczystej wpisu o wszczęciu egzekucji lub o złożenie wniosku do zbioru dokumentów.
§ 2. W razie umorzenia postępowania egzekucyjnego komornik składa wniosek o wykreślenie w księdze wieczystej wpisu o wszczęciu egzekucji lub o usunięcie wniosku o wszczęcie egzekucji ze zbioru dokumentów.”
Do prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego małżonków wymagana jest klauzula wykonalności wydana również przeciwko małżonkowi dłużniczki, czyli ojcu pana Dawida.
W braku pisemnej zgody małżonka na zaciągnięcie zobowiązania (poręczenie kredytu) uzyskanie takiej klauzuli jest praktycznie niemożliwe. Wierzyciel, wnioskując o to, musi wykazać dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika (art. 787 K.p.c.).
Tak więc w braku zgody małżonka na zaciągnięcie zobowiązania wierzyciel nie uzyska pełnej klauzuli wykonalności na tę osobę. Wówczas będzie mógł żądać zaspokojenia jedynie z majątku osobistego dłużniczki, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez nią z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jej praw autorskich i własności przemysłowej. Jeżeli jednak wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, egzekucja może być także skierowana do przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa, choćby stanowiły majątek wspólny.
Zatem mama pana Dawida nie miałaby żadnej podstawy do zaskarżenia czynności komornika, gdyż mógł on tymczasowo zająć nieruchomość wspólną. Póki jednak trwa wspólność majątkowa, komornik nie może zlicytować tej nieruchomości.
Wierzyciel zaś powinien dążyć do tego, aby ustanowić w małżeństwie rodziców pana Dawida ustrój rozdzielności majątkowej, po której będzie mógł zająć już udział 1/2 w tej nieruchomości i próbować zlicytować ułamkowy udział w nieruchomości (rzadko kończy się to powodzeniem, gdyż mało kto chciałby kupić mieszkanie na współwłasność i mieszkać w nim z obcą osobą).
Co do przywrócenia terminu do wniesienia skargi na czynności komornika (pomijając kwestię jej zasadności) należy zaznaczyć, że termin ten ma charakter ustawowy i procesowy. Do jego obliczania stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Termin tygodniowy upływa zatem wraz z końcem dnia, który odpowiada pierwszemu dniowi terminu. Termin na wniesienie skargi na czynności komornika nie może być ani wydłużony, ani skrócony, ale można wnosić o jego przywrócenie na podstawie art. 168 i nast. K.p.c. w zw. z art. 13 § 2 K.p.c.
Zgodnie z art. 168 § 1 K.p.c., jeżeli strona nie dokonała w terminie czynności procesowej bez swojej winy, sąd, na jej wniosek, postanowi przywrócić termin.
Zatem przesłankami do przywrócenia terminu są:
Określenie w tym miejscu w sposób wyczerpujący, w jakich sytuacjach można mówić o braku winy osoby wnoszącej o przywrócenie terminu – jest niemożliwe. Każdorazowo w tym zakresie dana sytuacja podlega obiektywnej ocenie sądu uwzględniającego całokształt okoliczności sprawy. Jedynie tytułem przykładu można podać (kierując się dotychczasowym orzecznictwem), iż powodem przywrócenia terminu może być: choroba strony lub jej przedstawiciela, która uniemożliwiła podjęcie działania nie tylko osobiście, ale i skorzystania z pomocy innych osób, udzielenia mylnej informacji przez pracownika sądu o terminie zaskarżenia czy wnoszenia opłat, zdarzenia nagłego, uniemożliwiającego dokonanie czynności, którego strona nie mogła przewidzieć i zabezpieczyć się przed jego skutkami.
Jeśli strona, z uwzględnieniem wymienionych uwag, „bez swojej winy” przekroczyła termin procesowy na wykonanie określonej czynności procesowej, wówczas, zgodnie z art. 169 § 1 K.p.c., może złożyć pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu. Pismo wnosi się do sądu, w którym czynność miała zostać dokonana, w ciągu tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu. Zachowanie tygodniowego terminu jest istotne o tyle, że uchybienie mu, wynikające z treści pisma, skutkuje odrzuceniem wniosku o przywrócenie terminu, bez jego merytorycznego badania.
Nie wiadomo więc, czy nie upłynął już także termin tygodniowy, w którym należało o takie przywrócenie terminu wnieść.
Wniosek o przywrócenie terminu winien odpowiadać ogólnym warunkom pisma procesowego. A zatem zawierać: oznaczenie sądu, do którego jest skierowany, imiona i nazwiska lub nazwy stron, przedstawicieli ustawowych i pełnomocników, adres ich siedziby lub miejsca zamieszkania; oznaczenie rodzaju pisma; osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności; podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika; wymienienie załączników oraz sygnaturę sprawy.
W piśmie tym należy nadto uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające wniosek (art. 169 § 2 K.p.c.). Co istotne, równocześnie z wnioskiem strona powinna dokonać czynności procesowej, dla której termin został przekroczony. Oznacza to, że wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu mama pana Dawida powinna złożyć skargę na czynności komornika, do której złożenia termin upłynął.
Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego postanowienie uwzględniające wniosek może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Natomiast „nie jest dopuszczalne oddalenie na posiedzeniu niejawnym wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym” (uchwała Sądu Najwyższego z 16.01.2009 r., III CZP 128/08).
W przypadku mamy pana Dawida należałoby przedstawić zaistniałe okoliczności (wiadomo, kto odbierał pismo, bowiem odpowiedni podpis widnieje na zwrotnym potwierdzeniu odbioru znajdującym się w aktach sprawy komorniczej). W jej przypadku istniałaby właśnie ta podstawa do uzasadnienia przywrócenia terminu, lecz należałoby ją uprawdopodobnić poprzez stosowne dokumenty poświadczające chorobę brata i w ten sposób wykazać brak winy przy uchybieniu tego terminu.
Zagrożeniem w tym przypadku byłoby to, że, po pierwsze, sąd może nie przywrócić terminu, a jak już przywróci termin, będzie rozpatrywał, czy skarga jest zasadna.
Przykład małżeńskiej wspólności majątkowej
Jan i Ewa są małżeństwem, które pozostaje w ustroju wspólności majątkowej. Jan decyduje się na poręczenie kredytu swojego przyjaciela, Marka. Gdy Marek nie jest w stanie spłacać długu, bank kieruje roszczenia wobec Jana. W konsekwencji wierzyciel ma prawo żądać spłaty nie tylko z majątku osobistego Jana, ale również z majątku wspólnego Jana i Ewy, gdyż Ewa wyraziła zgodę na poręczenie.
Przypadek spłaty kredytu przez poręczyciela
Agnieszka zdecydowała się poręczyć kredyt dla swojej siostry Anny. Kiedy Anna straciła pracę i nie była w stanie kontynuować spłat, Agnieszka musiała przejąć obowiązek spłaty kredytu. Po całkowitej spłacie Agnieszka uzyskała prawa do żądania zwrotu od Anny wszystkich środków, które wydała na spłatę kredytu. Jest to przykład, jak poręczyciel, wypełniając swoje zobowiązania, może później dochodzić zwrotu od dłużnika.
Sytuacja z tytułem wykonawczym wobec małżonka dłużnika
Tomek poręczył kredyt swojego kolegi. Gdy kolega Tomka nie spłacał zadłużenia, bank uzyskał tytuł wykonawczy przeciwko Tomkowi. Jednakże, ponieważ Tomek był żonaty, a jego żona nie wyraziła zgody na poręczenie, nie można było automatycznie zajmować wspólnego majątku małżonków. Żona Tomka złożyła sprzeciw, co skomplikowało proces egzekucji. Ta sytuacja podkreśla, jak istotna jest zgoda drugiego małżonka i jakie mogą być konsekwencje prawne braku takiej zgody w procesie egzekucyjnym.
Poręczenie kredytu jest ważnym zobowiązaniem, które może mieć dalekosiężne konsekwencje zarówno dla dłużnika, jak i dla poręczyciela. Jak pokazują przytoczone przykłady, decyzje dotyczące poręczenia mogą wpłynąć na sytuację finansową osób trzecich, w tym małżonków, nawet jeśli poręczenia udzieliło tylko jeno z nich. Zrozumienie prawnych aspektów i potencjalnych ryzyk związanych z poręczeniem kredytu jest kluczowe dla podjęcia świadomych i odpowiedzialnych decyzji finansowych.
Potrzebujesz porady prawnej dotyczącej umowy poręczenia kredytu lub masz wątpliwości co do swoich obowiązków jako poręczyciela? Skontaktuj się z nami, aby otrzymać profesjonalną pomoc prawną online oraz wsparcie w przygotowaniu niezbędnych dokumentów i pism prawnych. Zapraszamy do kontaktu poprzez formularz umieszczony pod tekstem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
