• Data: 2023-12-11 Autor: Janusz Polanowski
Zaciągnięcie kredytu lub pożyczki na rzecz innej osoby bywa ryzykowne. Przed podjęciem takiej decyzji należy dobrze się zastanowić. Niniejszy artykuł szczegółowo wyjaśnia, jakie mogą być konsekwencje prawne wzięcia kredytu na rzecz kogoś innego, oraz przedstawia różnice między umową pożyczki a umową kredytu. Jako przykład posłuży nam sprawa pani Teresy.
Pani Teresa wzięła kredyt bankowy na swoje nazwisko, ale pieniądze przekazała swojej ciotce na remont dachu. Ciotka pani Teresy zobowiązała się spłacać raty, ale tego nie robi. Bank domaga się spłaty od pani Teresy. Niestety pani Teresa nie ma żadnego dokumentu, który potwierdzałby, że przekazała pieniądze swojej ciotce. Pani Teresa zapytała nas, w jaki sposób może dochodzić swoich praw i co powinna zrobić, aby odzyskać te pieniądze od ciotki.
Niezależnie od tego, o jaką umowę chodzi (pożyczkę czy kredyt), to pani Teresa to zobowiązanie – kredyt zaciągnięty na siebie na prośbę innej osoby – zaciągnęła w określonym banku, więc to na pani Teresie spoczywa prawny obowiązek wywiązania się z długu wobec wierzyciela (czyli banku). Chodzi o typową konstrukcję zobowiązania – art. 353 Kodeksu cywilnego (K.c.), który stanowi:
„§ 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.
§ 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu”.
Bank jest wierzycielem, a pani Teresa jest dłużnikiem. Trudno więc byłoby dziwić się temu, że określony bank (czyli wierzyciel) domaga się spełnienia świadczenia, czyli tego, do czego pani Teresa zobowiązała się wobec wierzyciela – nawet jeśli było to wzięcie kredytu na siebie dla innej osoby (umowa).
Dość często (zwłaszcza w wypowiedziach potocznych, np. „wzięłam kredyt dla koleżanki”, gdy chodzi o pożyczkę) myli się umowę pożyczki (art. 720 i następne K.c.) z umową kredytu (uregulowaną zwłaszcza w Prawie bankowym). Udzielanie kredytów to domena instytucji wyspecjalizowanych (branży bankowej), zaś pożyczka to umowa „powszechna” – zawierana np. między ludźmi bez związku z (ewentualnie) prowadzoną działalnością gospodarczą.
Zobacz też: Żona wzięła kredyt bez mojej zgody
Bardzo często kredyt udzielany jest na określony cel (niedochowanie warunków kredytu, np. przeznaczenie pieniędzy na inny cel, może skutkować nawet wypowiedzeniem umowy kredytu). Sygnalizuję to na wszelki wypadek, ponieważ akcentowanie w relacjach z danym bankiem faktycznego przeznaczenia kredytu niezgodnie z umową kredytu mogłoby wiązać się z dużymi problemami (wypowiedzenie umowy i obowiązek zwrotu szybko całej pozostałej do spłacenia kwoty pieniężnej). Umowa pożyczki pozwala na większą swobodę w dysponowaniu uzyskanymi na podstawie tej umowy pieniędzmi; chodzi o to, że właściciel rzeczy (w tym pieniędzy) może decydować o sposobie korzystania z rzeczy. Artykuł 720 K.c. brzmi:
„§ 1. Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
§ 2. Umowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych, powinna być stwierdzona pismem”.
Faktyczne wzięcie kredytu dla kogoś i „danie pieniędzy” może wiązać się z różnymi okolicznościami. Dla prawników oraz w rozstrzyganiu sporów prawnych (co często czynią prawnicy) bardzo ważne są podstawy prawne. W możliwym sporze prawnym między panią Teresą oraz jej ciotką bardzo ważne będzie udowodnienie nie tylko „dania pieniędzy” oraz tytułu prawnego. Z różnymi tytułami prawnymi (w przedstawionych okolicznościach: z różnymi rodzajami umów) wiążą się różne skutki prawne (w tym często z zakresu prawa podatkowego, a nie można wykluczyć nawet wątku karnego).
Przeczytaj też: Jak odzyskać pieniądze od znajomego
Podstawowe znaczenie ma udowodnienie, że pani Teresa udostępniła pieniądze swej ciotce. Niestety, brak pokwitowania może stanowić poważne utrudnienie dowodowe, zwłaszcza w przypadku użycia metody „z ręki do ręki” – jeśli jednak pani Teresa skorzystała z przekazu pocztowego lub z przelewu, to w systemach elektronicznych (np. bankowych) prawdopodobnie znajdują się zapisy elektroniczne, na których podstawie dałoby się udowodnić bardzo ważne w tej sprawie okoliczności.
W przypadku (zwłaszcza rzeczywistego) sporu cywilnego duże znaczenie ma wywiązanie się z prawnego obowiązku udowodnienia faktów (okoliczności), z których wywodzi się skutki prawne – art. 6 K.c. oraz art. 232 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.). Z perspektywy pani Teresy, w ewentualnym wytoczonym przez panią Teresę procesie cywilnym (o zapłatę), byłoby niemalże idealnie, gdyby ciotka pani Teresy (jako pozwana w takim postępowaniu) milczała, a zwłaszcza uznała powództwo, i rzeczywiście zwróciła pieniądze (szczególnie z należnymi odsetkami) – koszty egzekucji komorniczej (w tym opłaty „wstępne”) bywają spore.
Proszę zwrócić uwagę na treść art. 230 K.p.c. „Gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane”. Pani Teresa, znając swą ciotkę, ma szansę ocenić prawdopodobieństwo „scenariusza z milczeniem pozwanej”, a zwłaszcza uznania powództwa i zwrotu należnych pani Teresie pieniędzy. Wytoczenie powództwa wiązałoby się z wniesieniem opłaty sądowej; „punktem wyjścia” dla obliczania opłat sądowych w procesach o zapłatę jest 5% wartości przedmiotu sporu – dość dokładnie uregulowano tę problematykę w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (proszę zwrócić szczególną uwagę na niżej wskazaną sejmową bazę danych). Znacznie niższa opłata sądowa (40 zł) pobierana jest od zawezwania do próby ugodowej – wezwania takie kieruje się (z uwagi na art. 185 K.p.c.) do sądu rejonowego (najczęściej tego, na którego obszarze działania mieszka osoba zawezwana do próby ugodowej, czyli potencjalny pozwany). Ugoda sądowa lub wynik mediacji (art. 1831 i następne K.p.c.) – po zaaprobowaniu przez sąd – mogą służyć do wszczęcia postępowania egzekucyjnego (art. 777 K.p.c.).
Gdyby ewentualna próba osiągnięcia ugody (art. 917 i art. 918 K.c.) spełzła na niczym lub gdyby pani Teresa wytoczyła powództwo (bez korzystania z ww. rozwiązań mających sprzyjać ugodowemu załatwianiu spraw), to bardzo ważne byłoby udowodnienie twierdzeń pani Teresy (czyli m.in. tego, że pani Teresa wzięła kredyt dla kogoś) – najlepiej odpowiednio powiązanych z racjonalną argumentacją (wspomaganą przez dowody).
Duże znaczenie – także praktyczne (z uwagi na częstą łatwość użycia) – mają dowody z dokumentu (art. 74 K.c. oraz art. 244 i następne K.p.c.), ale warto zwrócić uwagę również na inne możliwości udowodnienia swych twierdzeń; chodzi o możliwie jak najlepsze skorzystanie z postępowania dowodowego (głównie: od art. 227 do art. 315 K.p.c.). Są różne rodzaje środków dowodowych – np. zeznania świadków lub oględziny miejsca (chociażby odnośnego domu ciotki pani Teresy). Być może jest lub powstanie jakaś korespondencja – w tym elektroniczna (np. e-mail, SMS, wpisy i wiadomości w serwisach społecznościowych); warto dbać o zachowywanie także takich materiałów, które mogą stać się przynajmniej początkiem dowodu na piśmie. Kontrowersyjne oraz związane z ryzykiem prawnym jest nagrywanie (zwłaszcza w okolicznościach prywatnych), więc trudno byłoby zachęcać do wykonywania nagrań; niekiedy coś nagra się przypadkowo lub przy okazji. W odróżnieniu od Kodeksu postępowania karnego (K.p.k.), po jego niedawnej nowelizacji, procedura cywilna (to jest K.p.c.) nie wyklucza używania nawet nielegalnie pozyskanych dowodów.
Samo wykonanie nowego dachu (lub jego remont) to okoliczność łatwa do zobaczenia. Takie prace kosztują, niekiedy dużo. Warto nie tylko dowiedzieć się, kto wykonał prace (świadkowie mogą się przydać), ale również zastanowić się nad tym, czy ciotkę pani Teresy byłoby stać na pokrycie kosztów odnośnych prac. Jeżeli nie byłoby jej na to stać, to w grę może wchodzić zwrócenie organom skarbowym (np. urzędowi kontroli skarbowej) na pozyskanie przez ciotkę pieniędzy „po cichu”. Materiały z ewentualnej kontroli skarbowej mogłyby stanowić dowód w innym postępowaniu – przykładowo: cywilnym (zwłaszcza w przypadku wystąpienia przez panią Teresę z określonym wnioskiem dowodowym) lub karnym.
Daleki jestem od przypisywania komukolwiek intencji przestępczych, ale (nawet na wszelki wypadek) proponuję rozważyć skierowanie do organów ścigania (np. do prokuratury) powiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Materiały z możliwego postępowania karnego mogłyby stanowić dowód, np. w postępowaniu cywilnym (chociażby w procesie o zapłatę). Ponadto proszę pamiętać o tym, że sąd karny jest uprawniony orzec nawiązkę od sprawcy na rzecz pokrzywdzonego (wolno o nawiązkę wnioskować); ponadto niekiedy (zwłaszcza w przypadkach dość prostych) sądy karne rozpatrują powództwa cywilne związane z przestępstwem – pozew cywilny należy skierować przed rozpoczęciem pierwszej rozprawy karnej. Szczególnej uwadze polecam pani Teresie brzmienie artykułu 286 Kodeksu karnego (K.k.):
„§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.
§ 3. W wypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 4. Jeżeli czyn określony w § 1–3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego”.
Dowodzenie może dotyczyć tytułu prawnego; podobnie ewentualny spór prawny.
Zobacz również: Syn nie spłaca kredytu
Darowizna (art. 888 i następne K.c.) to umowa nieodpłatna, a więc nie ma obowiązku zwrotu przedmiotu darowizny; za wyjątkiem prawnie skutecznego odwołania darowizny (art. 898 i następne K.c.).
Pani Teresa pożyczyła pieniądze swej ciotce. Jeśli nie ustalono terminu zwrotu pieniędzy, to należy pożyczkę wypowiedzieć; ze względów praktycznych, przydać się może skorzystanie z listu poleconego (i to z opcją „za zwrotnym potwierdzeniem odbioru”). Art. 723 K.c. stanowi: „Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę”. Przed upływem terminu wymagalności pożyczki trudno byłoby twierdzić, że pożyczkobiorczyni jest w zwłoce (z czym mogą się wiązać odsetki za zwłokę) lub obwiniać o popełnienie przestępstwa (np. wyłudzenia).
Argumentacja pani Teresy powinna zmierzać do udowodnienia, że zawarto umowę pożyczki lub podobną (ale też skutkującą obowiązkiem zwrócenia pieniędzy). Należy przeciwstawiać się ewentualnym próbom twierdzenia, jakoby chodziło o umowę darowizny – argumentem przeciwko akcentowaniu darowizny może być prawdopodobny brak zeznania podatkowego; wprawdzie umowa pożyczki może być objęta podatkiem (zwłaszcza od czynności cywilnoprawnych), ale nieudowodnienie pożyczki mogłoby przynajmniej utrudnić pani Teresie starania o odzyskanie pieniędzy, a nawet takie starania udaremnić.
Pani Teresa powinna uważać na dwa główne aspekty: unikać zaległości w spłacaniu pożyczki (kredytu) oraz dbać o zagadnienia dowodowe.
Przykład 1
Anna zdecydowała się zaciągnąć kredyt na zakup samochodu dla swojego brata, który obiecał regularnie spłacać raty. Niestety, po kilku miesiącach brat stracił pracę i przestał uiszczać należności, pozostawiając Annę z długiem. Mimo że brat używał samochodu, to Anna jako kredytobiorca była prawnie odpowiedzialna za spłatę całego zobowiązania.
Przykład 2
Jacek na prośbę swojej teściowej zaciągnął kredyt hipoteczny na remont jej domu. Teściowa zapewniała, że zajmie się spłatą. Jednak po roku z różnych przyczyn nie była w stanie kontynuować płatności. Jacek nie chciał, aby ta sytuacja wpłynęła negatywnie na jego historię kredytową, więc postanowił spłacać kredyt.
Przykład 3
Ewa udzieliła pożyczki swojej bliskiej przyjaciółce, która znalazła się w trudnej sytuacji finansowej. Umówiły się na zwrot pieniędzy w ciągu roku, jednak przyjaciółka nie tylko nie zwróciła długu w ustalonym terminie, ale również przestała odpowiadać na wiadomości Ewy. Ewa nie miała pisemnego potwierdzenia umowy pożyczki, co utrudniło jej odzyskanie pieniędzy.
Podsumowując, zaciągnięcie kredytu lub pożyczki na rzecz kogoś innego może mieć poważne konsekwencje finansowe i prawne. Przedstawione przykłady pozwalają zrozumieć, że takie działanie bywa ryzykowne. To kredytobiorca jest odpowiedzialny za spłatę całego zobowiązania, gdyby osoba trzecia przestała płacić raty. Dlatego też warto dokładnie przemyśleć decyzję o wzięciu kredytu dla kogoś.
Potrzebujesz porady prawnej dotyczącej kredytów i pożyczek? Skorzystaj z naszej oferty porad prawnych online oraz profesjonalnej pomocy w redagowaniu pism związanych z zobowiązaniami finansowymi – szybko, wygodnie i skutecznie. Skontaktuj się z nami poprzez formularz umieszczony pod tekstem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny - Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
