• Data: 2024-10-24 Autor: Adam Dąbrowski
Przed miesiącem zmarł mój były mąż. Był alkoholikiem, co stało się przyczyną rozpadu małżeństwa, a w końcu rozwodu w 2011 r., po 30 latach trwania w związku małżeńskiego. Zwracam się o poradę, bo zmarły pozostawił długi, nie wiemy do końca jak duże. Spadkobiercami są syn i córka – dorośli, mają dzieci. Co ważne, po rozwodzie nie doszło do podziału majątku, ja zostałam w mieszkaniu, które nabyliśmy w czasie małżeństwa. Czy spadkobiercy przejmują długi ojca, nawet jeżeli nie było podziału majątku, a jedynym majątkiem jest to mieszkanie? Jakie czynności należy teraz podjąć, aby nie płacić długów i uniknąć straty mieszkania na ich pokrycie? Uważam, że gdyby nawet kiedyś doszło do podziału majątku, to moje udziały powinny być większe, bo mąż większość pieniędzy przepijał, a ja całe życie pracowałam, zarabiałam całkiem nieźle i utrzymywałam rodzinę. Jakie postępowania czekają mnie i dzieci? Co powinniśmy zrobić?
Skoro nie było podziali majątku po Państwa rozwodzie, to w skład spadku po zmarłym wchodzi udział 1/2 w mieszkaniu. Wobec tego, aby dzieci mogły w pełni odziedziczyć udział ojca, konieczne będzie dokonanie podziału majątku małżeńskiego. Dzieci formalnie nabyły spadek z dniem śmierci ojca. Z tym samym dniem doszło do przejęcia długów spadkowych, a ich od spadku oddzielić nie można.
W trakcie postępowania o podział majątku dorobkowego ustalony zostaje dokładny majątek, który strony nabyły w trakcie małżeństwa, co pozwala na pełne wykazanie składników masy spadkowej. Sąd w postępowaniu tym stwierdza również, jakie udziały małżonkowie posiadali w majątku wspólnym, a także ustala poczynione nakłady. Zatem w toku podziału majątku wspólnego może Pani wnioskować o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym (na Pani korzyść). W razie takiego orzeczenia do spadku nie wejdzie 50% ale np.: 30%. Trzeba jednak udowodnić, że Pani bardziej przyczyniła się do powstania majątku wspólnego – więcej zarabiała, więcej pieniędzy było Pani zasługą, a nie zmarłego męża. Alkoholizm byłby poważanym argumentem za tym, zwłaszcza przy wykazaniu, że małżonek sporo przeznaczał na alkohol – tylko to trzeba wykazać przez zeznania własne oraz dzieci.
Zgodnie z doktryną, jak i orzecznictwem, dopóki nie nastąpi rozstrzygnięcie roszczeń określonych w art. 43 K.r.o. (o udziałach w majątku wspólnym), dopóty nie będzie możliwe ustalenie składu i wartości majątku wspólnego, a w konsekwencji składu i wartości spadku podlegającego podziałowi. Co istotne, nie trzeba zakładać dwóch odrębnych postępowań, aby podzielić majątek dorobkowy oraz podzielić masę spadkową. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury istnieje możliwość połączenia postępowania o podział majątku z działem spadku, a nawet ze zniesieniem współwłasności.
Zatem Panią czeka postępowanie o podział majątku wspólnego z Pani wniosku, ewentualnie udział w takim postępowaniu w ramach postępowania o dział spadku (i to niezależnie od tego, kto zostanie spadkobiercą).
Wniosek o podział majątku dorobkowego wraz z działem spadku czy też zniesieniem współwłasności wnosi się do sądu rejonowego właściwego miejscowo z uwagi na ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego. Wobec tego zastosowanie mają przepisy prawa spadkowego.
W aktualnej sytuacji nie można zminimalizować ujemnych skutków istnienia długów spadkowych. Wyjściem radykalnym jest odrzucenie spadku. Wtedy dzieci zmarłego nie dziedziczyłyby ani spadku, ani jego długów. W ich miejsce weszłyby wnuki, a w ich braku kolejni spadkobiercy. Oczywiście oznacza to utratę prawa do połowy mieszkania.
Dzieci mają 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o śmierci ojca do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Brak jakiegokolwiek oświadczenia w tym terminie spowoduje uznanie, że dzieci spadek przyjęły z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że odpowiadałyby za długi spadkowe do stanu czynnego spadku – wartości składników majątkowych, jakie weszły w skład spadku po ojcu. Zobrazujmy to przykładem:
Spłata długów powinna odbywać się równomiernie na rzecz wszystkich znanych wierzycieli. Nieprzestrzeganie tej zasady powoduje, że dzieci mogłyby odpowiadać za długi według ich wartości, a nie tylko do stanu czynnego spadku.
Sprzedaż mieszkania nie jest konieczna. Wierzyciele, gdyby chcieli tego dokonać, mogliby doprowadzić do sprzedaży tylko połowy mieszkania. Pani połowa jest nie do ruszenia. Jak wskazano – dzieci dokonywałyby spłaty do wartości spadku, jaki im przypadł.
Dzieci zmarłego czeka więc decyzja o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza lub jego odrzuceniu. Na odrzucenie jest 6 miesięcy od śmierci ojca. Gdy spadek zostanie odrzucony, nie będzie poświadczenia dziedziczenia oraz jakiejkolwiek odpowiedzialności za długi. Nie będzie też majątku spadkowego, przejdzie on na kolejnych spadkobierców.
Jeśli dzieci zmarłego zdecydują się na przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, notariusz sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia wraz z przyjęciem oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Należy przygotować dokumenty: akt zgonu ojca; Pani wyrok rozwodowy; akty urodzenia dzieci lub akt małżeństwa, jeśli córka jest mężatką.
Przy istnieniu długów działaniem niezbędnym jest w razie decyzji o przyjęciu spadku, sporządzenie:
Jeśli spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i przypuszcza, że do spadku wchodzą długi, powinien zadbać o sporządzenie spisu inwentarza albo wykazu inwentarza spadku. Wówczas ponosić będzie odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi. Dodam, że przepisy nie nakładają na spadkobiercę obowiązku uzyskania spisu inwentarza spadku lub złożenia wykazu inwentarza ani też nie określają terminu do wykonania tych czynności – jest to prawo, a nie obowiązek spadkobiercy.
Dzieci po przyjęciu spadku mogą wedle swego wyboru:
Jeśli został sporządzony zarówno spis inwentarza, jak i wykaz inwentarza, w przypadku rozbieżności co do treści – większe znaczenie ma spis inwentarza. Od chwili sporządzenia spisu inwentarza spadkobiercy, zapisobiercy windykacyjni i wykonawcy testamentu spłacają długi spadkowe zgodnie ze spisem inwentarza, a nie wykazem inwentarza.
Spis inwentarza ma charakter dokumentu urzędowego – sporządzany jest przez komornika na podstawie postanowienia sądu o sporządzeniu spisu inwentarza, na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo wykonawcy testamentu lub wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy. Można również złożyć wniosek bezpośrednio komornikowi, który zawiadamia sąd spadku i sąd wydaje postanowienie w przedmiocie spisu inwentarza.
Sąd zarządza ogłoszenie o wydaniu postanowienia o sporządzeniu spisu inwentarza – ogłoszenie zamieszcza się na stronie internetowej oraz na tablicy ogłoszeń sądu spadku. Na postanowienie w przedmiocie sporządzenia spisu inwentarza przysługuje zażalenie.
W spisie inwentarza komornik zamieszcza przedmioty należące do spadku i przedmioty zapisów windykacyjnych, z zaznaczeniem wartości każdego z tych przedmiotów oraz długi spadkowe ze wskazaniem wysokości każdego z nich. Wartość przedmiotów należących do spadku i przedmiotów zapisów windykacyjnych komornik ustala według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a wysokość długów spadkowych - według stanu z chwili otwarcia spadku.
Sporządzenie spisu inwentarza wiąże się z kosztami sądowymi jak i komorniczymi – opłata sądowa od wniosku wynosi 100 zł, stała opłata u komornika wynosi 400 zł, do tego dochodzą ewentualne wydatki gotówkowe komornika przy dokonywaniu czynności; może również pojawić się konieczność ponoszenia opłat za dokonanie wyceny przez biegłych rzeczoznawców.
Wykaz inwentarza jest dokumentem prywatnym, sporządzanym przez spadkobiercę (na urzędowym formularzu), który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza (może go również sporządzić zapisobierca windykacyjny lub wykonawca testamentu), który to wykaz składa się w sądzie albo przed notariuszem (notariusz sporządza z tej czynności protokół i przesyła go do sądu spadku). Formularz wykazu inwentarza jest dostępny m.in. na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.
Wykaz inwentarza zawsze przechowuje sąd spadku i jest to sąd właściwy do ustalenia, czy, przez kogo i jakiej treści wykazy inwentarza zostały sporządzone. Fakt złożenia każdego wykazu inwentarza jest powszechnie jawny - sąd spadku niezwłocznie zarządza ogłoszenie o złożeniu wykazu inwentarza - ogłoszenie zamieszcza się na stronie internetowej oraz na tablicy ogłoszeń sądu spadku.
W wykazie inwentarza z należytą starannością ujawnia się przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku. W razie ujawnienia po złożeniu wykazu inwentarza przedmiotów należących do spadku, przedmiotów zapisów windykacyjnych lub długów spadkowych pominiętych w wykazie inwentarza składający wykaz uzupełnia go.
W praktyce należyta staranność spadkobiercy może polegać na zwróceniu się do właściwych urzędów (gminy, skarbowego) z zapytaniem o zaległości podatkowe, do ZUS – jeśli spadkodawca prowadził działalność gospodarczą, do dostawców mediów, administratora mieszkania – czy były zaległości w opłatach, do banków – w których spadkodawca miał rachunki bankowe bądź zaciągał w nich kredyty, pożyczki itd. Jeśli jest taka możliwość, należy przejrzeć wszelkie dokumenty pozostawione przez spadkodawcę w poszukiwaniu danych ewentualnych wierzycieli i zwrócić się do nich o podanie stanu zadłużenia.
Spadkobierca, który złożył wykaz inwentarza spłaca długi spadkowe zgodnie ze złożonym wykazem. Nie może jednak zasłaniać się brakiem znajomości wykazu inwentarza złożonego przez innego spadkobiercę (zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu).
Sporządzenie wykazu inwentarza i złożenie go w sądzie jest bezpłatne. Jeśli wykaz inwentarza składany jest przed notariuszem – maksymalna stawka opłaty notarialnej za sporządzenie protokołu wynosi 200 zł netto + podatek VAT.
Podsumowując, dzieci zmarłego muszą podjąć decyzję co do spadku. Mają dwie możliwości:
Spłata długu nie jest w jakikolwiek sposób uzależniona od sprzedaży mieszkania. Spadkobiercy, którzy spadek przyjmą, zdecydują o tym, jak dokonać spłaty oraz z jakich środków: własnych czy ze zbycia mieszkania (udziału). Spadkobiercy nie muszą mieszkania sprzedawać, aby długi uregulować. Przy przychylności wierzycieli możliwe jest dokonanie spłaty w dłuższym okresie bez działań egzekucyjnych z ich strony oraz sprzedaży mieszkania. Spadkobiercy mogą umówić się z wierzycielami, że tak będzie. Ale to nie oznacza, że wierzyciele będą czekać na sprzedaż w razie problemów ze spłatą.
Podział majątku dorobkowego po śmierci byłego małżonka, który pozostawił długi, może być skomplikowany, zwłaszcza gdy nie doszło wcześniej do formalnego podziału majątku. Spadkobiercy mają możliwość odrzucenia spadku lub przyjęcia go z dobrodziejstwem inwentarza, co ogranicza ich odpowiedzialność za długi tylko do wysokości wartości spadku. Warto rozważyć również wniosek o nierówny podział majątku, jeśli jedna ze stron w większym stopniu przyczyniła się do jego powstania.
Oferujemy profesjonalne porady prawne online oraz sporządzanie pism prawnych, dostosowanych do indywidualnych potrzeb klientów, aby skutecznie rozwiązywać nawet najbardziej złożone sprawy spadkowe i majątkowe. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać fachową pomoc prawną bez wychodzenia z domu. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
