• Data: 2024-06-18 Autor: Marcin Sądej
Właśnie się dowiedziałem, że mogę odziedziczyć długi po moim zmarłym wujku (zmarł rok temu). Miał dwóch synów i troje wnuków – wszyscy zrzekli się spadku. Jego rodzice i rodzeństwo dawno nie żyją. Jestem synem brata wuja. Czy również muszę się zrzec spadku po wuju? Czy ktoś mnie powiadomi o tym, że jestem następny w kolejności dziedziczenia?
W myśl art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej”. Zgodnie z art. 924 ww. ustawy „spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, natomiast stosownie do przepisu art. 925 tej ustawy spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku”. Natomiast zgodnie z art. 1012 K.c. „spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić”.
Stosownie do art. 1015 § 1 K.c. „oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania”. W myśl art. 1015 § 2 K.c. „brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza”. Spadkobierca nabywający spadek z chwilą śmierci spadkodawcy staje się spadkobiercą definitywnym dopiero wraz ze złożeniem oświadczenia o przyjęciu spadku lub też po upływie terminu do złożenia takiego oświadczenia.
Należy wyraźnie podkreślić, że spadkobierca staje się spadkobiercą definitywnym dopiero z chwilą złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku bądź z upływem 6-miesięcznego terminu na złożenie takiego oświadczenia. Jak stanowi art. 1018 K.c.: „oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym”.
Jeżeli spadkobierca ustawowy nie złoży żadnego oświadczenia, to następuje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jak natomiast stanowi art. 1031 § 2 K.c.: „w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi”.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko z majątku odziedziczonego w spadku, majątek osobisty spadkobiercy jest bezpieczny. Ta opcja jest dobrym rozwiązaniem, jeżeli wiadomo, że spadkodawca pozostawił określony majątek, z którego można zaspokoić długi.
Z przedstawionego opisu sprawy wynika jednak, że przedmiotem spadku są długi. Jeżeli spadkodawca nie zostawił żadnego majątku, z którego te długi mogłyby zostać zaspokojone, to w konsekwencji tutaj lepszym rozwiązaniem jest odrzucenie spadku. Zgodnie z art. 1020 K.c. „spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku”.
Oczywiście odrzucenie następuje co do całości spadku. Nie ma możliwości odrzucenia samych długów, a pozostawienia tylko aktywów. Oświadczenie o odrzuceniu spadku należy złożyć w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule powołania. Wskazać należy, że organy państwowe nie mają obowiązku wysyłania żadnych pism czy informacji na temat powołania do spadku. Ciężar obowiązku spoczywa w tym wypadku na potencjalnym spadkobiercy.
Co istotne, taki tytuł do dziedziczenia musi faktycznie wystąpić. Nie można profilaktycznie odrzucić spadku, jeżeli dana osoba nie jest kolejno powołana do dziedziczenia. Jak podaje uchwała SN z dnia 19 października 2018 r., sygn. akt III CZP 36/18 „złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin określony w art. 1015 § 1 K.c., jest bezskuteczne?.
G. Gorczyński w: Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922–1087), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2019, art. 1015:
„W przypadku spadkobiercy ustawowego powołanego do spadku w pierwszej grupie termin biegnie zasadniczo od chwili, w której spadkobierca dowiedział się o śmierci spadkodawcy. W przypadku spadkobiercy ustawowego powołanego do spadku w dalszej kolejności – zasadniczo od chwili, w której spadkobierca dowiedział się o odrzuceniu spadku osoby powołanej do spadku w bliższej kolejności. Aby przypisać spadkobiercy ustawowemu wiedzę o tytule powołania do spadku, nie jest konieczne, by dany spadkobierca miał świadomość treści przepisów prawa spadkowego, na mocy których zostaje powołany do dziedziczenia. Wystarczy, że spadkobierca taki wie o stosunkach rodzinnych, na których opiera się powołanie go do dziedziczenia”.
W konsekwencji termin 6 miesięcy na odrzucenie spadku biegnie od dnia, kiedy dowiedział się Pan o odrzuceniu spadku przez bliższych krewnych. Nie należy w tym zakresie oczekiwać na żadne pismo urzędowe. Kodeks cywilny wyraźnie wskazuje, że termin ten biegnie od dnia, kiedy spadkobierca dowiedział się o powołaniu (uzyskanie takiej wiedzy może odbywać się w dowolny sposób). Gdyby z jakichś powodów okazało się, że nie złożył Pan oświadczenia w terminie z uwagi na błędne przekonanie co do braku tytułu do powołania do spadku, to można skorzystać z możliwości, jakie w tym zakresie daje art. 1019 K.c. Przepis ten podaje, że „jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:
1) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
2) spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd”.
Odrzucenie spadku przez dalszego krewnego
Pan Janek dowiedział się, że jego wujek zmarł, pozostawiając znaczne długi. Wujek miał dwoje dzieci i troje wnuków, którzy wszyscy odrzucili spadek. Pan Janek, jako syn brata zmarłego, również był w kolejce do dziedziczenia. Po konsultacji z prawnikiem, Janek złożył przed notariuszem oświadczenie o odrzuceniu spadku w ciągu sześciu miesięcy od momentu, kiedy dowiedział się o odrzuceniu spadku przez bliższych krewnych. Dzięki temu uniknął dziedziczenia długów.
Brak świadomości o obowiązku odrzucenia spadku
Pani Maria dowiedziała się od kuzyna, że może być powołana do dziedziczenia po wujku, który zmarł bez majątku, ale z dużymi długami. Początkowo zignorowała tę informację, myśląc, że jeśli nie zrobi nic, nie będzie miała żadnych konsekwencji. Jednakże, kiedy kuzyn poinformował ją o obowiązku formalnego odrzucenia spadku, udała się do notariusza i złożyła odpowiednie oświadczenie na piśmie, unikając odpowiedzialności za długi wuja.
Spóźnienie się z odrzuceniem spadku
Pan Michał dowiedział się o śmierci swojego wujka, który pozostawił jedynie długi. Michał był trzecią osobą w kolejce do dziedziczenia, po tym jak dzieci i wnuki wuja odrzucili spadek. Niestety, Michał zwlekał z podjęciem decyzji i złożeniem oświadczenia o odrzuceniu spadku. Kiedy upłynęło sześć miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o swojej kolejce do dziedziczenia, automatycznie przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Mimo że jego majątek osobisty był bezpieczny, musiał pokryć długi wuja do wysokości wartości odziedziczonego majątku.
Odrzucenie spadku może być konieczne, aby uniknąć dziedziczenia długów po zmarłym krewnym. Kluczowe jest złożenie odpowiedniego oświadczenia przed sądem lub notariuszem w ciągu sześciu miesięcy od momentu dowiedzenia się o tytule powołania do spadku. Zaniedbanie tego terminu skutkuje przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza odpowiedzialność za długi spadkowe do wysokości odziedziczonego majątku.
Skorzystaj z naszych profesjonalnych usług prawnych online, aby uzyskać pomoc w odrzuceniu spadku i uniknąć dziedziczenia długów. Oferujemy również przygotowanie niezbędnych pism i doradztwo w sprawach spadkowych. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r., sygn. akt III CZP 36/18
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
