• Data: 2024-01-13 Autor: Wioletta Dyl
Przedawnienie należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne jest zagadnieniem istotnym dla wielu osób. W Polsce, zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych, składki społeczne przedawniały się po upływie 10 lat od dnia ich wymagalności w okresie od 2003 do 2012 roku. Wcześniej, przed 2003 rokiem, termin ten wynosił 5 lat. Należy jednak pamiętać, że istnieją okoliczności, które mogą zawiesić lub przerwać bieg terminu przedawnienia. Pytanie związane z tym tematem zadał nam pan Łukasz. Opisał, że problem dotyczy hipoteki na nieruchomości z powodu należności wobec ZUS-u. W jego sprawie zadłużenie na hipotece to wpis przymusowy ZUS-u za nieopłacone składki z okresu 1996–1998. Jest to ok. 60 tys. zł w kilku wpisach, jednak według ZUS-u dług wynosi – razem z odsetkami nieujętymi we wpisach – 250 tys. Jest to zadłużenie spadkowe. Nasz klient pyta więc, czy jeśli wpłacona zostałaby tylko kwota zabezpieczona wpisem, czyli te ok. 60 tys., to ZUS ma obowiązek zejść z księgi wieczystej, a kwota odsetek będzie przedawniona. Prosi nas o wyjaśnienia.
Należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ulegały przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się one wymagalne (art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Taki stan prawny obowiązywał od 1 stycznia 2003 r. do 2012 r. Natomiast składki społeczne przed 2003 r. przedawniały się po upływie 5 lat. Niemniej jednak trzeba pamiętać, że w niektórych przypadkach upływ terminu przedawnienia zobowiązania względem ZUS-u może się jeszcze wydłużyć. W tym czasie mogą bowiem wystąpić czynniki, które spowodują zawieszenie bądź przerwanie biegu terminu przedawnienia. Zawieszenie biegu przedawnienia polega na tym, że bieg przedawnienia nie rozpoczyna się przez pewien czas. Jeżeli natomiast bieg ten już się rozpoczął, to wówczas pewnego okresu nie wlicza się do tego terminu. I tak, bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu w następujących okolicznościach:
Zakładam, że w opisanym przypadku z uwagi na dość „starożytny” okres należności „składkowych” nie było tak długiego okresu zawieszenia, który pozwalałby przypuszczać, że na dzisiaj nie mamy sytuacji przedawnienia. A zatem zasadniczo, gdy należności z tytułu nieopłaconych składek ubezpieczeniowych uległy przedawnieniu, ZUS nie może już domagać się od płatnika spłaty zadłużenia, którego wcześniej nie uregulował. Na płatniku nie będzie już ciążył obowiązek spłaty długu. Co więcej, ZUS nie może również egzekwować samych odsetek za zwłokę. Przedawnieniu ulegają bowiem i należności główne, odsetki za zwłokę, a także koszty egzekucyjne, upomnienia i dodatkowej opłaty.
Niemniej jednak istnieją dwa wyjątki, kiedy składki społeczne nie ulegają przedawnieniu. Chodzi tu o należności z tytułu składek ubezpieczeniowych zabezpieczone hipoteką lub zastawem. Jak stanowi bowiem przepis art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia. Trzeba pamiętać, że art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece sprzed 2009 r. stanowił, że hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej.
Orzecznictwo sądowe dotyczące stosowania oraz rozumienia powołanego przepisu, jakie ukształtowało się w okresie obowiązywania ustawy o księgach wieczystych i hipotece przed nowelizacją z 2009 r., jednolicie i zgodnie przyjmowało, że art. 69 ustawy o księgach wieczystych i hipotece zakreśla granice zabezpieczenia odsetek, z tym że zabezpieczenie hipoteczne obejmuje tylko odsetki zwłoki i nie dotyczy odsetek kapitałowych. Innymi słowy, w orzecznictwie przyjmowało się, że poprawne jest szersze rozumienie wymogu „oznaczania wierzytelności hipotecznej”, a więc w odniesieniu nie tylko do samej należności głównej, lecz także wobec należności ubocznych. Niestety charakter normy szczególnej art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wskazuje, że nawet po przedawnieniu mogą być egzekwowane z przedmiotu hipoteki zabezpieczone hipoteką należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne – nie tylko do wysokości zaległych składek, lecz także odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia.
Niemniej jednak ewentualne roszczenia – kierowanie obecnie wobec naszego klienta przez ZUS – obejmujące sumę należnych od płatnika osobistego zaległych składek na ubezpieczenie społeczne, lecz także odsetek od tych składek, naliczonych za okres sięgający 5 lat, stanowią nadużycie prawa podmiotowego i winne być ocenione jako działanie niezasługujące na ochronę prawną. Okoliczności faktyczne opisanej sprawy odpowiadają bowiem przesłankom z art. 5 K.c., który stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Nie budzi wątpliwości w doktrynie i orzecznictwie, iż w pewnych sytuacjach działanie podmiotu, któremu zgodnie z literą prawa przysługuje określone uprawnienie i który realizuje je w ramach nakreślonych normami ustawowymi, mimo zewnętrznych pozorów legalizmu, musi być uznane za nieetyczne, naruszające ogólne, powszechnie akceptowane normy rządzące porządkiem społecznym.
Tak właśnie jest w tym przypadku. Dłużnikiem ZUS jest obecnie pan Łukasz, w zakresie zabezpieczenia hipotecznego długu spadkodawcy.
Wprawdzie wierzyciel ma prawo egzekwować z obciążonej hipotecznie nieruchomości nie tylko należność główną, lecz także odsetki zwykłe o oznaczonej wysokości, jednakże realizacja tego uprawienia przez ZUS w tych konkretnych okolicznościach jawi się jako rażąco niesłuszna w świetle zasad współżycia społecznego, które rozmieć należy jako normy moralne w ich wymiarze społecznym, odnoszące się do stosunków międzyludzkich (por. A. Szpunar, Uwagi o nadużyciu prawa podmiotowego (w:) II Korpus Notariuszy Rzeczpospolitej Polskiej, pod red. R. Sztyki, Kluczbork 1999, s. 340; P. Machnikowski (w:) E. Gniewek, Komentarz, 2006, s. 21).
Obecne brzmienie art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece zawiera jednoznaczne stwierdzenie, że hipoteka zabezpiecza wierzytelność do oznaczonej sumy pieniężnej. Jest to ewidentny wyraz woli ustawodawcy usunięcia problemów, niejasności i kontrowersji, jakie budziła przed nowelizacją kwestia zakresu zabezpieczenia hipotecznego. Uregulowanie to służyć ma zabezpieczeniu interesów zarówno wierzyciela, jak i dłużnika hipotecznego przez zapewnienie jasności co do tego , w jakim zakresie wierzytelność może być egzekwowana z obciążonej hipotecznie nieruchomości. W poprzednim stanie prawnym interesy te nie były tak dobrze chronione. Nabywca nieruchomości obciążonej hipotecznie nie miał możliwości pełnej oceny, jakiej wielkości odpowiedzialność rzeczową za cudzy dług przyjmuje na siebie.
Reasumując – z tytułu ustanowienia hipoteki przymusowej wierzyciel hipoteczny (tutaj ZUS) zaspokaja się z nieruchomości, nawet gdy wierzytelność, na podstawie której został dokonany wpis hipoteki przymusowej, przedawni się (wpisy hipotek nie ulegają przedawnieniu, hipoteka wygasa dopiero z chwilą zaspokojenia wierzytelności przez dłużnika lub złożenia kwoty zadłużenia do depozytu sądowego); ale jedynie do wysokości zaległych składek i odsetek liczonych do dnia przedawnienia i świetle przytoczonych okoliczności faktycznych nie mogą one przekraczać kwoty zabezpieczonej hipoteką, czyli w opisanym przypadku 60 tys. zł.
Warto również rozważyć możliwość wystąpienia do ZUS-u z wnioskiem o rozłożenie zaległości na raty lub jej umorzenie. Zgodnie bowiem z treścią art. 28 pkt 3a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności, z uwzględnieniem ważnego interesu osoby zobowiązanej do opłacenia należności z tytułu składek (spadek, brak winy obecnego zobowiązanego).
Przedsiębiorca i umowa o odroczeniu płatności składek
Pan Kowalski, właściciel małej firmy, w 2010 roku zawarł z ZUS-ie umowę o odroczeniu płatności składek na ubezpieczenie społeczne z powodu tymczasowych trudności finansowych. Zgodnie z prawem bieg terminu przedawnienia jego zaległości został zawieszony na czas trwania umowy oraz do momentu zapłaty. Dopiero po spłaceniu zaległości w 2012 roku bieg terminu przedawnienia mógł być wznowiony.
Spadek i odpowiedzialność za zaległe składki
Po śmierci pana Nowaka w 2015 roku jego córka, pani Anna, odziedziczyła nieruchomość. Nie była ona świadoma, że jej ojciec miał zaległe składki ubezpieczeniowe. Zgodnie z prawem, bieg terminu przedawnienia został zawieszony od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Dwa lata po śmierci pana Nowaka pani Anna dowiedziała się o długach i zaczęła podejmować kroki w celu ich uregulowania.
Hipoteka i zabezpieczenie składek
W 2005 roku firma budowlana XYZ, z uwagi na trudności finansowe, zabezpieczyła swoje zaległości składkowe w ZUS-ie poprzez hipotekę na jednej ze swoich nieruchomości. Mimo upływu standardowego okresu przedawnienia ZUS miał prawo egzekwować należności z tej nieruchomości, ponieważ zaległe składki były zabezpieczone hipoteką. Firma w końcu uregulowała zaległości w 2010 roku, dzięki czemu uniknęła egzekucji nieruchomości.
Podsumowując, kwestia przedawnienia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne w Polsce jest skomplikowana i podlega wielu wyjątkom. Kluczowe jest zrozumienie, że różne okoliczności mogą wpływać na bieg terminu przedawnienia.
Jeśli potrzebujesz indywidualnej porady prawnej dotyczącej przedawnienia składek na ubezpieczenie społeczne lub pomocy w przygotowaniu odpowiednich pism, skorzystaj z naszych usług on-line. Jeśli oczekujesz profesjonalnego wsparcia – opisz swój problem na formularzu kontaktowym.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887
3. Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz.U. 1982 nr 19 poz. 147
4. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 grudnia 2009 r., sygn. akt V SA/Wa 1479/09
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
