• Data: 2024-10-28 Autor: Tomasz Krupiński
Czy urząd skarbowy, na podstawie roszczeń komornika sądowego dotyczących tylko jednego ze współmałżonków, może zająć nadpłatę podatku dochodowego ze wspólnego rozliczenia rocznego małżonków? Dług powstał przed zawarciem związku małżeńskiego.
Niestety w aktualnym stanie prawnym istnieje możliwość zajęcia nadpłaty podatku dochodowego powstałej w wyniku wspólnego rozliczenia na poczet zadłużenia jednego z małżonków. Na niewłaściwą praktykę w tym zakresie zwrócił uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich w wystąpieniu z dnia 10 października 2022 r. do Ministra Finansów. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich zajęcie nadpłaty podatku dochodowego na poczet zadłużenia jednego z małżonków jest praktyką nieprawidłową. Niestety w ocenie Ministra Finansów praktyka ta nie powinna budzić żadnych zastrzeżeń, gdyż: „zajęcie nadpłaty podatków następuje na poczet wymagalnych zaległości, których podatnik (zobowiązany) nie uregulował dobrowolnie. Zgodnie z Konstytucją RP każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków określonych w ustawie”.
Stan prawny w tym zakresie wyjaśnił również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 12 grudnia 2019 r. (sygn. akt. II FSK 430/18): „organ podatkowy nie jest uprawniony do kontrolowania legalności postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika sądowego ani też kwestionowania tytułu wykonawczego, w oparciu o który dokonano zajęcia. W sytuacji skierowania egzekucji do wierzytelności należnych podatnikowi z tytułu rozliczeń podatkowych organ podatkowy jako dłużnik zajętej wierzytelności ma obowiązek zastosować się do wezwań komornika i do obowiązków wynikających z zajęcia”. Żaden przepis prawa nie umożliwia bowiem temu organowi wydania postanowienia o odrzuceniu wniosku komornika sądowego dotyczącego zajęcia wierzytelności np. z tytułu nadpłaty podatku (por. np. wyroki: NSA z dnia 27 marca 2014 r., sygn. akt II FSK 979/12 oraz z 19 stycznia 2017 r., sygn. akt I FSK 834/25 i WSA w Szczecinie z dnia 23 kwietnia 2015 r., sygn. akt ISA/Sz 1278/14).
Wypada zauważyć, że zgodnie z art. 900 § 1 „zajęcie wierzytelności pieniężnych w ramach egzekucji z innych wierzytelności, uregulowane w art. 895 i nast. K.p.c., jest dokonane z chwilą doręczenia wezwania dłużnikowi zajętej wierzytelności”. Organ podatkowy, jako dłużnik zajętej wierzytelności, nie mając możliwości kwestionowania zasadności zajęcia komorniczego, musi zastosować do wezwania komornika skierowanego w trybie art. 896 § 1 pkt 2 K.p.c. Zgodnie bowiem z art. 902 K.p.c. „do skutków niezastosowania się do wezwań komornika i do obowiązków wynikających z zajęcia odpowiednie zastosowanie znajduje art. 886”. Zatem dłużnik zajętej wierzytelności, który dokonałby wypłaty zajętej wierzytelności dłużnikowi (taką czynnością byłby w sprawie zwrot nadpłaty stronie), odpowiadałby za wyrządzoną przez to wierzycielowi szkodę. Skoro w niniejszej sprawie naczelnik urzędu skarbowego zastosował się do wezwania komornika, przekazując mu sporną nadpłatę, do czego zobowiązywały go wskazane przepisy prawa, to nie można skutecznie wywodzić, że tym działaniem naruszył zasadę legalizmu. Trafnie przy tym organ odwoławczy stwierdził, że kwota nadpłaty nie podlegała wyłączeniu spod egzekucji na podstawie 831 § 1 pkt 3 K.p.c. Stosownie do tego przepisu egzekucji nie podlegają prawa niezbywalne, tj. takie, które nie mogą być skutecznie przeniesione na inną osobę. Jeżeli natomiast na podstawie takiego prawa dłużnik otrzymał już konkretne świadczenia majątkowe (np. pieniądze), to egzekucja z przedmiotu tego świadczenia jest dopuszczalna. Egzekucja jest dopuszczalna także wówczas wtedy, gdy dłużnik wprawdzie świadczenia jeszcze nie otrzymał, ale mu je przyznano, albo też dłużnik na podstawie prawa niezbywalnego wystąpił już z roszczeniem o pewne świadczenie majątkowe (por. wyr. SN z dnia 8 listopada 2005 r., sygn. akt I CK 167/05).
Taka właśnie sytuacja miała miejsce w rozpoznawanej sprawie, gdyż – jak wynika z akt sprawy – na skutek złożenia w dniu 30 kwietnia 2014 r. zeznania podatkowego PIT-37 za 2013 r. powstała u skarżących nadpłata w podatku dochodowym od osób fizycznych wykazana w tym zeznaniu. Nadpłata ta, w dniu doręczenia organowi przez komornika sądowego wezwania o zajęciu, istniała i była skonkretyzowana, a organ jej nie kwestionował i nie był obowiązany do wydania decyzji w przedmiocie nadpłaty, a tym samym nie miał podstaw do odmówienia wypłaty kwoty wierzytelności komornikowi na podstawie art. 986 § 2 K.p.c. Bezsporne jest w sprawie to, że wniosek skarżących o stwierdzenie nadpłaty został złożony po doręczeniu organowi zajęcia przez komornika i przekazaniu nadpłaty, a więc jak wywodził organ odwoławczy w sytuacji, gdy nadpłata już nie istniała.
Jak trafnie podniesiono w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, sąd pierwszej instancji w swoich wywodach koncentrował się w istocie na wykazaniu uchybień komornika w prowadzonej przez niego egzekucji, odwołując się także do regulacji z art. 92 O.p., tymczasem przedmiotem niniejszego postępowania był wniosek skarżących o zwrot nadpłaty, a kontroli sądowej poddana została decyzja odmawiająca zwrotu nadpłaty. Jeżeli zatem na skutek tych działań komornika strona poniosła szkodę, to jak wskazano w uzasadnieniu kwestionowanej decyzji, właściwe będzie dochodzenie ewentualnych roszczeń na zasadach przewidzianych w prawie cywilnym. Wypada także zauważyć, że skarżąca nie była pozbawiona możliwości dochodzenia swoich racji w postępowaniu egzekucyjnym. Jak trafnie zauważono w zaskarżonej decyzji, stosownie do art. 841 § 1 K.p.c., przysługiwało jej powództwo przeciwegzekucyjne, a na podstawie art. 767 § 1 K.p.c. skarga na czynności komornika, ale z możliwości tej nie skorzystała. Postępowanie podatkowe nie stanowi natomiast drogi prawnej do załatwiania spraw postępowania egzekucyjnego, skargi na czynności komornika ani nie zastępuje postępowania odszkodowawczego (por. wyr. NSA z dnia 28 stycznia 2016 r., sygn. akt II FSK 3380/13).
Odnosząc się do eksponowanego przez sąd pierwszej instancji przepisu art. 92 O.p., Naczelny Sąd Administracyjny nie podziela wniosków wyprowadzonych z tej regulacji z odwołaniem się do wyroku NSA z dnia 27 marca 2014 r., sygn. II FSK 979/12. Wypada przypomnieć, że stosownie do § 3 tego przepisu „małżonkowie wspólnie opodatkowani na podstawie odrębnych przepisów ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe oraz solidarna jest ich wierzytelność o zwrot nadpłaty podatku”. Z kolei według § 4 przepisu do wierzytelności o zwrot nadpłaty, o której mowa w § 3, stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o wierzytelnościach cywilnoprawnych. Kwestia łącznego opodatkowania małżonków uregulowana została w art. 6 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W niniejszej sprawie małżonkowie (skarżący), korzystając z art. 6 ust. 2 ww. ustawy i składając wspólne zeznanie w podatku dochodowym od osób fizycznych, wyrazili wolę łącznego opodatkowania swoich dochodów, co oznacza wszelkie konsekwencje z tego wynikające. W przypadku gdy małżonkowie wybiorą łączne opodatkowanie, ich należność z tytułu nadpłaty podatku będzie należnością solidarną. Do solidarności tej będą miały zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego regulujące solidarność wierzycieli. Oznacza to, że do zwrotu nadpłaty współmałżonkom opodatkowanym łącznie znajdzie zastosowanie przepis 367 K.c. Zgodnie z 367 § 1 K.c. „kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich (solidarność wierzycieli)”. Natomiast według § 2 tego przepisu „dłużnik może spełnić świadczenie, według swego wyboru, do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych”. Jednakże w razie wytoczenia powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie do jego rąk. W konsekwencji zastosowania art. 92 § 3 i art. 367 § 1 Kc., jeżeli organ podatkowy będzie dokonywał zwrotu nadpłaty podatku, może on zasadniczo dokonać zwrotu nadpłaty któremukolwiek z małżonków. Zwrot ten będzie skutkował wygaśnięciem zobowiązania z tytułu nadpłaty (por. R. Dowgier, Komentarz aktualizowany do art. 92 ustawy – Ordynacja podatkowa).
W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego skoro z jednej strony organ podatkowy ma prawo do dokonania zwrotu całej nadpłaty na rzecz jednego z małżonków jako jednego z wierzycieli solidarnych, a z drugiej strony każdy ze współmałżonków, jako wierzyciel solidarny, jest uprawniony do otrzymania całej nadpłaty – to dopuszczalne jest zarówno zaliczenie jej na poczet zaległości podatkowej jednego z małżonków (tak NSA w wyroku z dnia 12 września 2017 r., sygn. akt I FSK 2199/15), jak i skierowanie do niej egzekucji należności cywilnoprawnej jednego z małżonków.
Małżeństwo Kowalskich
Państwo Kowalscy od kilku lat wspólnie rozliczają swoje dochody. Pan Kowalski miał zadłużenie powstałe na skutek niespłaconej pożyczki zaciągniętej przed zawarciem małżeństwa. W trakcie wspólnego rozliczenia podatku za poprzedni rok małżeństwo otrzymało nadpłatę podatkową. Mimo że zadłużenie dotyczyło jedynie pana Kowalskiego, komornik zajął całą nadpłatę, powołując się na wspólność majątkową i wspólne rozliczenie. Pani Kowalska była przekonana, że nadpłata należy się w połowie jej, jednak przepisy umożliwiły egzekucję całości nadpłaty na poczet długu męża.
Przypadek małżonków Nowaków
Pan Nowak, jeszcze przed zawarciem małżeństwa zaciągnął kredyt, którego spłata z czasem stała się dla niego problematyczna. Po ślubie małżonkowie zdecydowali się na wspólne rozliczenie roczne, co umożliwiło im uzyskanie większej kwoty zwrotu z podatku dochodowego. Ku ich zaskoczeniu, cała nadpłata została zajęta przez komornika na pokrycie zaległości pana Nowaka. Pani Nowak złożyła skargę, wskazując, że dług powstał przed zawarciem związku małżeńskiego, jednak zgodnie z przepisami, nadpłata podatkowa może zostać zajęta na rzecz zadłużenia jednego z małżonków.
Historia Anny i Pawła
Anna i Paweł wzięli ślub w 2019 roku, po czym zdecydowali się na wspólne rozliczanie podatku dochodowego. Paweł miał wcześniej niespłacony dług alimentacyjny wobec swojego dziecka z poprzedniego małżeństwa, co doprowadziło do egzekucji komorniczej. Po złożeniu wspólnego rozliczenia za rok 2023, nadpłata z ich wspólnego zeznania została automatycznie zajęta przez komornika. Anna była rozczarowana, ponieważ nie miała wpływu na powstanie długu Pawła, a mimo to nadpłata, którą oboje uważali za wspólną, została całkowicie przekazana na spłatę długu jej męża.
Zajęcie nadpłaty podatku dochodowego wynikającej ze wspólnego rozliczenia małżonków na poczet długu jednego z nich, nawet gdy dług powstał przed zawarciem małżeństwa, jest zgodne z obowiązującymi przepisami. Pomimo że praktyka ta budzi kontrowersje i została zakwestionowana przez Rzecznika Praw Obywatelskich, sądy administracyjne oraz Ministerstwo Finansów uznają, że organ podatkowy ma obowiązek stosować się do wezwań komornika i egzekwować zadłużenie z nadpłaty. W takich sytuacjach małżonkowie powinni być świadomi konsekwencji wspólnego rozliczenia podatkowego i ewentualnych możliwości prawnych obrony swoich interesów.
Oferujemy profesjonalne porady prawne online oraz przygotowanie pism dostosowanych do Twojej sprawy – szybko, dyskretnie i wygodnie, bez wychodzenia z domu. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać wsparcie prawne na najwyższym poziomie. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
2. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 grudnia 2019 r. (sygn. akt. II FSK 430/18
3. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27 marca 2014 r., sygn. akt II FSK 979/12
4. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 września 2017 r., sygn. akt I FSK 2199/15
5. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 28 stycznia 2016 r., sygn. akt II FSK 3380/13
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
