• Data: 2023-12-24 Autor: Tomasz Krupiński
W dzisiejszym artykule przedstawiamy kluczowe aspekty związane z zarządzaniem środkami bankowymi po śmierci właściciela konta. Artykuł rozpoczyna się od wyjaśnienia, że zgromadzone w banku pieniądze są częścią spadku, dostępną tylko dla spadkobiercy po otrzymaniu oficjalnego orzeczenia sądu lub notarialnego poświadczenia dziedziczenia. Następnie omawiamy kwestie beneficjentów dyspozycji wkładem, możliwości dokonania dyspozycji na rzecz kilku osób oraz ograniczenia kwotowe takiej dyspozycji. Artykuł zawiera także informacje o historii i rodzajach książeczek oszczędnościowych w Polsce oraz wyjaśnia prawną procedurę dotyczącą nabycia spadku i zarządzania rachunkami bankowymi po śmierci klienta Kanwą naszych rozważań jest sprawa, z jaką zwrócił się do nas pan Filip.
W latach dziewięćdziesiątych XX wieku mama pana Filipa udzieliła mu pełnomocnictwa do wkładu długoterminowego na jej książeczce oszczędnościowej założonej w Banku PKO. Zmarła 15 lat temu, ale do tej pory panu Filipowi nie udało się odnaleźć tej książeczki, a jest przekonany, że mama złożonych na niej pieniędzy nie pobrała, ponieważ w tym okresie była już niesprawna. Kilka lat po niej zmarł również tato pana Filipa – on zaś, jako jedynak, jest jedynym spadkobiercą obojga rodziców. Pan Filip pyta, czy po 15 latach od śmierci mamy i dodatkowo utracie książeczki oszczędnościowej może się ubiegać o złożone na niej pieniądze. Czy bank ma obowiązek powiadomienia właściciela lub pełnomocnika takiej książeczki o ewentualnej zmianie formy oszczędzania (obecnie taka już nie istnieje) oraz o stanie oszczędności?
Na wstępie należy zaznaczyć, iż pieniądze osoby zmarłej zgromadzone w banku należą do spadku i można je podjąć dopiero na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu lub notarialnego poświadczenia dziedziczenia.
Beneficjentem dyspozycji wkładem może być małżonek, wstępny, zstępny lub rodzeństwo. Nie istnieją także przeszkody, aby dyspozycja została dokonana na rzecz kilku osób.
Prawo bankowe wprowadzoną możliwość dyspozycji wkładem na wypadek śmierci limituje kwotowo. Wynosi ona nie więcej niż przypadające na ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie.
W powojennej Polsce najpowszechniej korzystano z książeczek wydawanych przez Powszechną Kasę Oszczędności – obecnie Powszechną Kasę Oszczędności Bank Polski S.A. Wpłat i wypłat z książeczek PKO można było, tak jak przed wojną, dokonywać bezpłatnie – oprócz ekspozytur bankowych – na każdej poczcie w kraju.
Poza zwykłymi książeczkami oszczędnościowymi (tzw. obiegowymi), które były odpowiednikami obecnych rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych, oferowane były także inne książeczki oszczędnościowe, np. tzw. książeczki systematycznego oszczędzania (dawniej nazywane książeczkami premiowych wkładów oszczędnościowych, oferujące wyższe oprocentowanie w zamian za dotrzymanie terminu lokaty) albo książeczki mieszkaniowe.
Posiadacz konta może wskazać małżonka, rodzeństwo, wstępnych (rodzice, dziadkowie) lub zstępnych (potomkowie) jako osoby, które mają prawo otrzymać określoną kwotę. Kwota ta nie będzie wchodzić w skład spadku, lecz jej wysokość nie może przekroczyć dwudziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw za miesiąc poprzedzający miesiąc zgonu właściciela rachunku.
W momencie śmierci jednego ze współposiadaczy (np. jednego z małżonków) istotny okazuje się fakt, czy bank traktuje środki zgromadzone na rachunku jako majątek wchodzący w części w skład spadku. W niektórych instytucjach, gdy bank otrzyma wiarygodną informację o śmierci jednego z właścicieli konta, dokonuje podziału, według zasady równości udziałów, kwoty pozostałej na rachunku. Saldo należące do zmarłego zostanie zaliczone do spadku, który będzie dzielony według reguł przewidzianych przez prawo spadkowe. Możliwe jest przy tym, że bank utworzy dwa osobne rachunki, rozdzielając środki poprzednich współwłaścicieli. Inne instytucje przekształcają rachunek wspólny w rachunek indywidualny pozostałego przy życiu współposiadacza.
Dyspozycję taką można w dowolnym czasie odwołać lub zmienić. Jeśli uposażyliśmy w ten sposób więcej niż jedną osobę i suma zleceń przekracza ustawowy limit, to w pierwszej kolejności środki zostaną wypłacone osobie, na rzecz której dyspozycję ustanowiliśmy później.
Wedle art. 1025 Kodeksu cywilnego:
„§ 1. Sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Notariusz na zasadach określonych w przepisach odrębnych sporządza akt poświadczenia dziedziczenia.
§ 2. Domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest spadkobiercą.
§ 3. Przeciwko domniemaniu wynikającemu ze stwierdzenia nabycia spadku nie można powoływać się na domniemanie wynikające z zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia.”
Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (art. 925 K.c.). Z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku może wystąpić osoba mająca w tym interes (art. 1025 § 1 zd. 1). Kodeks cywilny nie wymaga, aby był to interes prawny. Można zatem przyjąć, że z żądaniem może wystąpić każda osoba, która ma interes – prawny lub moralny, majątkowy lub niemajątkowy – w wywołaniu skutków związanych ze stwierdzeniem nabycia spadku.
Uprawnienie do wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku nie jest roszczeniem materialnoprawnym, lecz procesowym, z tego też względu nie podlega przedawnieniu. Jednocześnie Kodeks cywilny nie precyzuje terminu końcowego, po którego upływie nie można wystąpić z żądaniem. Oznacza to, że wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może zostać złożony w dowolnym czasie.
Postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku toczy się przed sądem spadku w trybie nieprocesowym według przepisów art. 669-679 K.p.c. Wniosek wszczynający postępowanie powinien czynić zadość wymogom formalnym określonym w art. 511 K.p.c. Wnioskodawca powinien przedstawić dowód śmierci spadkodawcy w postaci odpisu aktu zgonu. Należy zaznaczyć, że granice postępowania wyznacza osoba spadkodawcy. Sąd nie może stwierdzić nabycia spadku po innej osobie niż wskazana we wniosku. Stwierdzenie nabycia spadku po danym spadkodawcy powinno nastąpić w jednym postępowaniu.
Sąd spadku z urzędu bada, kto jest spadkobiercą. W szczególności ustala, czy spadkobierca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia (art. 670 K.p.c.). Przy dziedziczeniu ustawowym dowodem posiadania uprawnienia do dziedziczenia są właściwe akty stanu cywilnego.
Wraz ze śmiercią posiadacza rachunku bankowego dochodzi bądź do rozwiązania umowy rachunku bankowego (sama umowa musi to przewidywać), bądź zachodzi sytuacja, w której w miejsce posiadacza rachunku wstępują spadkobiercy, czyli stają się posiadaczami rachunku. Generalnie zasada jest taka, iż wszelkie przysługujące osobom trzecim wobec zmarłego wierzytelności mogą być przez te osoby dochodzone od spadkobierców, co z reguły będzie wymagało przeprowadzenia postępowania sądowego.
Rachunki zmarłych klientów stają się nieoprocentowanym depozytem bankowym, przechowywanym bezterminowo.
Pan Filip jest uprawniony do żądania sądowego wydania, czego podstawę stanowi postanowienie z dnia 9 października 1967 roku (I CR 81/67), w którym sąd stwierdził, iż jeżeli spadkobierca właściciela książeczki oszczędnościowej na okaziciela występuje przeciwko PKO z powództwem o wypłatę złożonej sumy, której nie może podjąć za okazaniem książeczki, gdyż nie zna hasła, to kosztami procesu również w razie uwzględnienia powództwa – nie można obciążać pozwanego (art. 102 K.p.c.).
Należy wskazać, iż zgodnie z przepisem art. 731 Kodeksu cywilnego roszczenia wynikające ze stosunku rachunku bankowego przedawniają się z upływem lat dwóch. Nie dotyczy to roszczeń o zwrot wkładów oszczędnościowych, do których zastosowanie znajduje reguła ogólna z art. 118 Kodeksu cywilnego, a zatem roszczenia z tytułu lokat oszczędnościowych ulegają przedawnieniu z upływem 10 lat.
Pan Filip nie musi się przejmować faktem, że nie odnalazł książeczki swojej mamy, a to dlatego, że utrata książeczki nie powoduje większych skutków, gdyż książeczka stanowi jedynie potwierdzenie oraz informację dla jej posiadacza. Wszelkie dokumenty z nią związane znajdują się w banku.
Reasumując, jeśli pan Filip jest uprawniony na podstawie pełnomocnictwa do korzystania z książeczki oszczędnościowej swojej mamy, przysługuje mu uprawnienie do wybrania z tej książeczki kwot pieniężnych. Należy jednak wziąć pod uwagę ewentualny fakt przedawnienia.
Przykład 1
Po śmierci męża pani Kowalska została poinformowana przez bank, że jej mąż wcześniej ustalił dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, wskazując ją jako beneficjentkę określonej kwoty. Dzięki temu mogła szybko i bez konieczności przechodzenia przez proces spadkowy uzyskać dostęp do środków, które pomogły jej w pokryciu wydatków związanych z organizacją pogrzebu.
Przykład 2
Kiedy Pan Nowak zmarł, jego dorosłe dzieci dowiedziały się, że ojciec rozdzielił dyspozycję wkładem na wypadek śmierci między trójkę z nich, przydzielając każdemu równą część środków zgromadzonych na jego koncie oszczędnościowym. Dzięki temu, mimo że nie było testamentu, każde z dzieci mogło szybko otrzymać środki finansowe, które Pan Nowak zamierzał im zostawić.
Przykład 3
Po nagłej śmierci ich wspólnego wujka, rodzeństwo Marek było zaskoczone, gdy bank poinformował ich, że są beneficjentami dyspozycji wkładem na wypadek śmierci. Okazało się, że wujek, nie mając własnych dzieci, postanowił podzielić swoje oszczędności pomiędzy swoje siostrzenice i bratanków. Dzięki temu, rodzeństwo Marek mogło wspólnie zdecydować, jak najlepiej wykorzystać te środki, na przykład na edukację lub inwestycje.
Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci stanowi ważny element planowania finansowego, umożliwiający przekazanie środków finansowych wybranym osobom bez konieczności przechodzenia przez postępowanie spadkowe. Jest to elastyczne narzędzie, które można dostosować do indywidualnych potrzeb i zmieniać w dowolnym czasie. Dzięki temu beneficjenci mogą szybko otrzymać wsparcie finansowe w trudnych chwilach, co podkreśla praktyczną wartość takich rozwiązań w zarządzaniu osobistymi finansami.
Potrzebujesz porady prawnej dotyczącej dyspozycji wkładem na wypadek śmierci? Skontaktuj się z nami! Oferujemy profesjonalne konsultacje online oraz pomoc w przygotowaniu niezbędnych dokumentów, aby zapewnić spokój i bezpieczeństwo finansowe Twoim bliskim. Zapraszamy do kontaktu poprzez formularz umieszczony pod tekstem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 października 1967 r., sygn. akt I CR 81/67
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
