Czy komornik może zająć wynagrodzenie z umowy-zlecenia i zwrot podatku?

Zajęcie zwrotu podatku przez komornika

Niestety w aktualnym stanie prawnym istnieje możliwość zajęcia nadpłaty podatku dochodowego powstałej w wyniku wspólnego rozliczenia na poczet zadłużenia jednego z małżonków. Na niewłaściwą praktykę w tym zakresie zwrócił uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich w wystąpieniu z dnia 10 października 2022 r. do Ministra Finansów. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich zajęcie nadpłaty podatku dochodowego na poczet zadłużenia jednego z małżonków jest praktyką nieprawidłową. Niestety w ocenie Ministra Finansów praktyka ta nie powinna budzić żadnych zastrzeżeń, gdyż: „Zajęcie nadpłaty podatków następuje na poczet wymagalnych zaległości, których podatnik (zobowiązany) nie uregulował dobrowolnie. Zgodnie z Konstytucją RP każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków określonych w ustawie”.

Stan prawny w tym zakresie wyjaśnił również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 12 grudnia 2019 r. (sygn. akt. II FSK 430/18): „Organ podatkowy nie jest uprawniony do kontrolowania legalności postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika sądowego ani też kwestionowania tytułu wykonawczego, w oparciu o który dokonano zajęcia. W sytuacji skierowania egzekucji do wierzytelności należnych podatnikowi z tytułu rozliczeń podatkowych organ podatkowy, jako dłużnik zajętej wierzytelności, ma obowiązek zastosować się do wezwań komornika i do obowiązków wynikających z zajęcia. Żaden przepis prawa nie umożliwia bowiem temu organowi wydania postanowienia o odrzuceniu wniosku komornika sądowego dotyczącego zajęcia wierzytelności np. z tytułu nadpłaty podatku” (por. np. wyroki: Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27 marca 2014 r., sygn. akt II FSK 979/12 oraz z dnia 19 stycznia 2017 r., sygn. akt I FSK 834/25 i Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 23 kwietnia 2015 r., sygn. akt ISA/Sz 1278/14).

Zajęcie komornicze a urząd skarbowy

„Wypada zauważyć, że zgodnie z art. 900 § 1 K.p.c. zajęcie wierzytelności pieniężnych w ramach egzekucji z innych wierzytelności, uregulowane w art. 895 i następnych K.p.c., jest dokonane z chwilą doręczenia wezwania dłużnikowi zajętej wierzytelności. Organ podatkowy jako dłużnik zajętej wierzytelności, nie mając możliwości kwestionowania zasadności zajęcia komorniczego, musi zastosować się do wezwania komornika skierowanego w trybie art. 896 § 1 pkt 2 K.p.c. Zgodnie bowiem z art. 902 K.p.c. do skutków niezastosowania się do wezwań komornika i do obowiązków wynikających z zajęcia odpowiednie zastosowanie znajduje art. 886 K.p.c. Zatem dłużnik zajętej wierzytelności, który dokonałby wypłaty zajętej wierzytelności dłużnikowi (taką czynnością byłby w sprawie zwrot nadpłaty stronie), odpowiadałby za wyrządzoną przez to wierzycielowi szkodę. Skoro w niniejszej sprawie Naczelnik Urzędu Skarbowego zastosował się do wezwania komornika, przekazując mu sporną nadpłatę, do czego zobowiązywały go wskazane przepisy prawa, to nie można skutecznie wywodzić, że tym działaniem naruszył zasadę legalizmu. Trafnie przy tym organ odwoławczy stwierdził, że kwota nadpłaty nie podlegała wyłączeniu spod egzekucji na podstawie 831 § 1 pkt 3 K.p.c. Stosownie do tego przepisu egzekucji nie podlegają prawa niezbywalne, tj. takie, które nie mogą być skutecznie przeniesione na inną osobę. Jeżeli natomiast na podstawie takiego prawa dłużnik otrzymał już konkretne świadczenia majątkowe (np. pieniądze), to egzekucja z przedmiotu tego świadczenia jest dopuszczalna. Egzekucja jest dopuszczalna także wówczas wtedy, gdy dłużnik wprawdzie świadczenia jeszcze nie otrzymał, ale mu je przyznano, albo też dłużnik na podstawie prawa niezbywalnego wystąpił już z roszczeniem o pewne świadczenie majątkowe (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2005 r., sygn. akt I CK 167/05). Taka właśnie sytuacja miała miejsce w rozpoznawanej sprawie, gdyż – jak wynika z akt sprawy – na skutek złożenia w dniu 30 kwietnia 2014 r. zeznania podatkowego PIT-37 za 2013 r. powstała u skarżących nadpłata w podatku dochodowym od osób fizycznych wykazana w tym zeznaniu. Nadpłata ta, w dniu doręczenia organowi przez komornika sądowego wezwania o zajęciu, istniała i była skonkretyzowana, a organ jej nie kwestionował i nie był obowiązany do wydania decyzji w przedmiocie nadpłaty, a tym samym nie miał podstaw do odmówienia wypłaty kwoty wierzytelności komornikowi na podstawie art. 986 § 2 K.p.c.

Bezsporne jest w sprawie to, że wniosek skarżących o stwierdzenie nadpłaty został złożony po doręczeniu organowi zajęcia przez komornika i przekazaniu nadpłaty, a więc jak wywodził organ odwoławczy w sytuacji, gdy nadpłata już nie istniała. Jak trafnie podniesiono w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, sąd pierwszej instancji w swoich wywodach koncentrował się w istocie na wykazaniu uchybień komornika w prowadzonej przez niego egzekucji, odwołując się także do regulacji z art. 92 O.p., tymczasem przedmiotem niniejszego postępowania był wniosek skarżących o zwrot nadpłaty, a kontroli sądowej poddana została decyzja odmawiająca zwrotu nadpłaty. Jeżeli zatem na skutek tych działań komornika strona poniosła szkodę, to jak wskazano w uzasadnieniu kwestionowanej decyzji, właściwe będzie dochodzenie ewentualnych roszczeń na zasadach przewidzianych w prawie cywilnym. Wypada także zauważyć, że skarżąca nie była pozbawiona możliwości dochodzenia swoich racji w postępowaniu egzekucyjnym. Jak trafnie zauważono w zaskarżonej decyzji, stosownie do art. 841 § 1 K.p.c. przysługiwało jej powództwo przeciwegzekucyjne, a na podstawie art. 767 § 1 K.p.c. skarga na czynności komornika, ale z możliwości tej nie skorzystała. Postępowanie podatkowe nie stanowi natomiast drogi prawnej do załatwiania spraw postępowania egzekucyjnego, skargi na czynności komornika ani nie zastępuje postępowania odszkodowawczego (por. wyrok NSA z dnia 28 stycznia 2016 r., sygn. akt II FSK 3380/13).

Odnosząc się do eksponowanego przez sąd pierwszej instancji przepisu art. 92 O.p., Naczelny Sąd Administracyjny nie podziela wniosków wyprowadzonych z tej regulacji z odwołaniem się do wyroku NSA z 27 marca 2014 r., sygn. II FSK 979/12. Wypada przypomnieć, że stosownie do § 3 tego przepisu małżonkowie wspólnie opodatkowani na podstawie odrębnych przepisów ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe oraz solidarna jest ich wierzytelność o zwrot nadpłaty podatku. Z kolei według § 4 przepisu do wierzytelności o zwrot nadpłaty, o której mowa w § 3, stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o wierzytelnościach cywilnoprawnych. Kwestia łącznego opodatkowania małżonków uregulowana została w art. 6 ust. 2 u.p.d.o.f. W niniejszej sprawie małżonkowie (skarżący) korzystając z art. 6 ust. 2 u.p.d.o.f. i składając wspólne zeznanie w podatku dochodowym od osób fizycznych, wyrazili wolę łącznego opodatkowania swoich dochodów, co oznacza wszelkie konsekwencje z tego wynikające. W przypadku, gdy małżonkowie wybiorą łączne opodatkowanie, ich należność z tytułu nadpłaty podatku będzie należnością solidarną. Do solidarności tej będą miały zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego regulujące solidarność wierzycieli. Oznacza to, że do zwrotu nadpłaty współmałżonkom opodatkowanym łącznie znajdzie zastosowanie przepis 367 K.c.

Zgodnie z 367 § 1 K.c. kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich (solidarność wierzycieli). Natomiast według § 2 tego przepisu dłużnik może spełnić świadczenie, według swego wyboru, do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych. Jednakże w razie wytoczenia powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie do jego rąk. W konsekwencji zastosowania art. 92 § 3 i art. 367 § 1 K.c. jeżeli organ podatkowy będzie dokonywał zwrotu nadpłaty podatku, może on zasadniczo dokonać zwrotu nadpłaty któremukolwiek z małżonków. Zwrot ten będzie skutkował wygaśnięciem zobowiązania z tytułu nadpłaty” (por. R. Dowgier – Komentarz aktualizowany do art. 92 ustawy – Ordynacja podatkowa, Lex/el 2019).

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego – skoro z jednej strony organ podatkowy ma prawo do dokonania zwrotu całej nadpłaty na rzecz jednego z małżonków jako jednego z wierzycieli solidarnych, a z drugiej strony każdy ze współmałżonków jako wierzyciel solidarny jest uprawniony do otrzymania całej nadpłaty – to dopuszczalne jest zarówno zaliczenie jej na poczet zaległości podatkowej jednego z małżonków (tak NSA w wyroku z dnia 12 września 2017 r., sygn. akt I FSK 2199/15), jak i skierowanie do niej egzekucji należności cywilnoprawnej jednego z małżonków.

Zatem, jeżeli ma Pan jakiekolwiek środki, to niestety, biorąc pod uwagę fakt egzekucji, mogą one podlegać zajęciu.

Zajęcie wynagrodzenia z umowy-zlecenia

Niestety ochronie podlega jedynie wynagrodzenie otrzymywane z tytułu umowy o pracę. Zgodnie bowiem z art. 87 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2022 r., poz. 1510): „Z wynagrodzenia za pracę – po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, w rozumieniu ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (Dz. U. z 2020 r., poz. 1342 oraz z 2022 r., poz. 1079), jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania – podlegają potrąceniu tylko następujące należności: sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych. Potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:

1) w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości trzech piątych wynagrodzenia”.

Natomiast zgodnie z art. 87¹ § 1 Kodeksu pracy „Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne”.

Brak jest tożsamych przepisów w stosunku do wynagrodzenia z tytułu umowy-zlecenia. Dlatego też komornik może zająć całość wynagrodzenia z tego tytułu. Jednak warto skierować do komornika pismo o następującej treści:

„Wniosek dłużnika o zwolnienie spod zajęcia 50% wierzytelności

Niniejszym wnoszę o zwolnienie spod zajęcia 50% wierzytelności otrzymywanych przeze mnie z X. Przedmiotowa wierzytelność stanowi moje jedyne źródło dochodu. W celu zapewnienia środków koniecznych do utrzymania siebie i rodziny oraz pozostawienia środków zapewniających minimum egzystencji wnoszę jak na wstępie”.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.